65237

Kultura zaufania

Problematyka zaufania, tradycyjnie traktowana jako domena teologii, etyki, filozofii człowieka czy psychologii społecznej, wchodzi pod koniec dwudziestego wieku w krąg zainteresowań socjologii. Wiąże się to z odejściem od dominującego przez długi czas paradygmatu instytucjonalnego czy strukturalnego i przesunięciem akcentu na „miękkie zmienne" związane z kulturą, mentalnością zbiorową, więzią moralną, niuansami stosunków międzyludzkich.

Wśród prekursorów socjologicznego ujęcia zaufania wskazać można klasycznych filozofów społecznych: Thomasa Hobbesa, Johna Locke'a, Adama Smi*tha czy Adama Fergusona, a później dziewiętnastowiecznych twórców socjologii: Georga Simmla, Ferdinanda Toenniesa czy Emile’a Durkheima. W socjologii pierwszej połowy dwudziestego wieku problematyka ta interesowała m.in. Talcotta Parsonsa i Davida Riesmana.

Jednakże dopiero od końca lat siedemdziesiątych zaczyna rozwijać się osobny nurt socjologicznej teorii zaufania, a studia empiryczne w tej dziedzinie uzyskują charakter kumulującego się „programu badawczego". I tak, w 1979 roku Nikłaś Luhmann publikuje bardzo głośny esej, w którym dowodzi, że zaufanie jest niezbędne w życiu społeczeństw nowoczesnych z uwagi na ich rosnącą złożoność, nieprzejrzystość, coraz szersze obszary niepewności i dominację ryzyka'. W 1983 roku Bernard Barber podejmuje analizę znaczenia i granic zaufania w różnych domenach instytucjonalnych - polityce, ekonomii, medycynie itp. - wiążąc pojęcie zaufania z ideą opieki, powiernictwa i reprezentacji'. W 1984 roku Shmuel Eisenstadt i Louis Roniger badają centralną rolę zaufania w stosunkach między patronami i

klientami od starożytności do współczesności'. W 1988 roku Diego Gambetta publikuje analizy zjawiska zaufania z perspektywy wielu dyscyplin, a w pięć lat później ogłasza

monografię o funkcjonowaniu zaufania w mafii sycylijskiej'. W 1990 roku James Coleman redefiniuje zaufanie w kategoriach rozwijanej przez niego „teorii racjonalnego w^ryboru. Tym samym torem idzie w licznych pracach Russell Hardin . Do tradycji Luhmanna nawiązuje Anthony Giddens, który traktuje zaufanie jako charakterystyczny składnik fazy „późnej nowoczesności, kładąc nacisk na rosnącą złożoność, niepewność i ryzyko. W 1995 roku Francis Fukuyama przeprowadza wnikliwą analizę zaufania jako niezbędnego czynnika transakcji ekonomicznych, także w epoce ekonomiki globalnej. W 1997 roku Adam Seligman proponuje interpretację zaufania jako koniecznego efektu rosnącej liczby ról społecznych i ich specjalizacji, co prowadzi do płynności i nieostrości oczekiwań związanych z rolami.

W 1999 roku Piotr Sztompka ogłasza próbę sformułowania syntetycznej, socjologicznej teorii zaufania.