6137905630

O PROBLEMIE TEKSTU KANONICZNEGO W EDYTORSTWIE 455

traktowana jako wstępne ogniwo polemiki na temat, jak w edycji całkowicie krytycznej powinien wyglądać tekst definitywny poematu ⁴².

Przekonanie o celu edytora, sprowadzającym się. do wypreparowania tekstu ne varietur, zwłaszcza w tzw. wydaniach akademickich, dzieli cała, bardzo ruchliwa wydawniczo i teoretycznie tekstologia radziecka ⁴³.

Podstawowy błąd w stawianiu pytania o rekonstrukcję (resp. konstrukcję) tekstu definitywnego tkwi w przekonaniu o uniwersalnym poznaniu istniejącym potencjalnie w metodach badań literatury. Wobec przedmiotu, którym się operuje przy opracowaniu edycji, tj. wobec tekstu, nie stawiano przez bardzo długi okres pytania o jego istotę. Dopiero niedawno podjęte zostały próby określenia, czym właściwie jest przedmiot tych manipulacji intelektualnych i poznawczych. Dyskusję otworzył Kazimierz Wyka, po nim podjął ją Konrad Górski.

Definicje tekstu dzieła literackiego będą się zawsze różnić w zależności od tego, jak się będzie chciało definiować samo dzieło literackie, którego wieloaspektowość w badaniach literackich kwestionowana nie bywa. Rzecz polega na tym, by określić, co w utworze literackim pragnie się widzieć dla konkretnych potrzeb badawczych jako jego cechę ontolo-giczną. Dzieło literackie może być przecież rozpatrywane jako komunikat językowy, zamknięty system językowych znaków brzmieniowych, przedmiot swoiście zorganizowany artystycznie, wytwór ludzkiej myśli, fakt historyczno-społeczny itp.

Propozycje pojmowania terminu „tekst”, jakie pojawiły się we wspomnianej dyskusji, propozycje przez ich autorów ugruntowane oraz wszelkie inne zanegowane dyskusyjnie — różnią się od siebie w zależności od tego, co każdy z autorów pragnąłby w definicji dzieła literackiego uznać za cechę konstytutywną, co w dziele literackim jest poznawczo dostępne i poznawczo wartościowe. Obydwie wspomniane definicje (Wyki i Górskiego) odczytują dzieło literackie jako docelową strukturę oraz jednocześnie jako swoiście uformowany, niezmienny kształt artystyczny. Toteż według Wyki

Tekst jest to wytwór materialny stanowiący fundament bytowy każdego dzieła literackiego i polegający na zespole reprezentatywnych wobec języka i intencji twórczej znaków, jakie pierwszy utrwalił autor i jakie dają się powielać⁴⁴.

Przecież w gruncie rzeczy definicja Wyki zawiera element wyznaczników dzieła literackiego, które daje się odczytać i ze stanowiska poetyki

⁴²    Wyka, op. cit., t. 2, s. 37—38.

⁴³    Zob. Z. Goliński, Wybrane problemy tekstologiczne w pracach radzieckich. „Pamiętnik Literacki” 1937, z. 3.

⁴⁴    Wyka, op. cit., t. 2, s. 18. Podkreślenie w tekście oryginału.