65294

całością realną. Taka świadomość globalna nie jest z pewnością udziałem wszystkich, ograniczona jest do elit intelektualnych naukowych, politycznych środowisk studenckich uczestników nowych ruchów społecznych. Wyraża się w trosce o losy całej planety: problemy takie jak przeludnienie, wyczerpanie surowców, zniszczenie ekosfery, ocieplenie klimatu, endemiczne choroby, masowa nędza i bieda, konflikt „północy i południa", szansa nuklearnej samodestrukcji itp. W tym zakresie upowszechniają się informacje, diagnozy, teorie, prognozy futurologiczne, propozycje przeciwdziałania.

Daleko powszechniejszym i historycznie dawniejszym terenem krystalizowania się świadomości społecznej są narody. Świadomość narodowa ma pewną swoistość stylistyczną: wyróżnia ją bogactwo symboli, mitów, stereotypów i przesądów. Jest też mocno nasycona emocjonalnie, mieszcząc uczucia patriotyczne czy nacjonalistyczne. Łatwo ulega dogmatyzacji, tracąc racjonalny dystans do własnej zbiorowości i opierając się krytyce czy korekcie. W swojej treści obejmuje przede wszystkim przekonania o własnej zbiorowości etnicznej: jej genealogii, dziejach, tradycji, heroicznych momentach, traumatycznych klęskach, bohaterach ale także o jej dzisiejszej kondycji i potencjale lub jutrzejszych perspektywach. Tutaj mieszczą się też powszechne niepokoje, dostrzegane problemy i krytyczne opinie p aktualnej polityce, a także programy naprawy. Inny fragment świadomości narodowej dotyczy porównawczej oceny miejsca czy znaczenia własnego narodu w szerszym świede, wśród innych narodów: w sąsiedztwie, w regionie, na kontynende, na całym globie. Jeszcze inny zawiera opinie o innych narodach przyjaznych konkurencyjnych albo wrogich. Wiążą się z tym poglądy na temat właśdwego ułożenia relacji z innymi narodami, ich intencji, ewentualnych zagrożeń z ich strony, nadziei na pomoc i wsparde, a także pożądanej polityki międzynarodowej.

Inny typ zbiorowośa wytwarzający wspólną świadomość to klasy społeczne. W ujędu Karola Marksa i jego kontynuatorów, np. Gyórgy Lukacsa, klasa społeczna jest w pełni skrystalizowana, dopiero gdy posiada świadomość klasową. Jest to poczucie wspólnej sytuacji w społeczeństwie, wspólnego losu, wspólnej niedoli, wspólnych perspektyw. Jest to także identyfikacja sprawców czy winnych tej sytuacji zbiorowośa, a także strategii walki o swoje praw^ra. Wreszde, obejmuje wizje innych klas i ich definicje jako sojuszników lub wrogów. W podobny sposób postrzegał specyficzną mentalność warstw społecznych Max Weber, mieszcząc ich sposoby myślenia, typowe idee i przekonania w ramach szerszej kategorii stylu żyda.

Dzisiaj taką analizę w odniesieniu do warstw' czy środowisk społecznych prowadzi np. Pierre Bourdieu. Ważnym składnikiem emocjonalnym świadomośd ukonstytuowanej na podstawce klasowej czy stratyfikacyjnej jest poczude honoru, typowe zwłaszcza dla warstw wyższych, arystokracji lub elit.

Również kategorie czy grupy zawodowe cechują się niekiedy charakterystyczną świadomością zbiorową. Robert Merton przedstawił wnikliwą analizę mentalnośd urzędniczej, biurokratycznej, Howard Becker - środowiska muzyków jazzowych. Wspólnymi typowymi przekonaniami wyróżniają się tzw\ wolne zawody: adwokaci, artyśd, lekarze. Odrębne sposoby myślenia cechują pracowników nauki. W wielu badaniach stwierdzano swoisty syndrom świadomośdowy wśród zawodowych wojskowych. Charakterystycznym czynnikiem emocjonalnym świadomośd zawodowej jest duma zawodowa. W ramach pewnych organizacji, korporacji lub firm, przybiera ona postać dumy