76098

I. POJĘCIE PRAWA RZYMSKIEGO

1.    Prawo rzymskie - zakres pojęciowy

Termin „prawo rzymskie” to nazwa wieloznaczna używana na określenie pewnych rzeczywistości, które stanowią pewną całość złożoną na to co się określa jako „prawo rzymskie”, a rozpatrywane osobno, są jednocześnie autonomiczne pojęciowo. Otóż zakres pojęcia „prawo rzymskie” obejmuje następujące znaczenia:

1.    W literaturze „prawo rzymskie” określa się jako prawo historyczne starożytnego Rzymu, które zostało stworzone i rozwijało się od najdawniejszych pomników prawnych Rzymu, (czyli wydanie w połowie V wieku przed Chrystusem ustawy XII tablic), i obowiązywało w państwie rzymskim w okresie od założenia Rzymu (753 r. B.Ch), do końca istnienia tego państwa: w zachodniej części do upadku Cesarstwa Zchodniorzymskiego (476 r. A.D.), a w części wschodniej do śmierci cesarza Justyniana I (565 r. AD.) i jego kodyfikacji prawa lub do upadku Cesarstwa Bizantyjskiego w 1453 r. A.D., gdzie stosowano prawo rzymsko-bizantyjskie ; jak i to prawo, które później, po upadku tego państwa, odżywało wielokrotnie, obowiązywało na rrowo i częściowo obowiązuje nadal w Europie i poza Europą (tzw. prawo rzymskie recypowane, prawo rzymskie „nowożytne” czy „współczesne”)”.¹

2.    Inaczej mówiąc, to tr adycja romanistyczna w liistorii formowania się prawodawstw głównie europejskich, opartych na prawie rzymskim skodyfikowanym przez Justyniana.²

3.    W rozumieniu chronologicznym prawo rzymskie ulegające przeobrażeniom w samym państwie rzymskim w różnych fazacłi jego rozwoju i w zależności od okresu, można podzielić na: prawo rzymskie „archaiczne”, prawo rzymskie „przedklasyczne”, prawo r zymskie „klasyczne”, prawo rzymskie „poklasyczne”, prawo rzymskie , justyniańskie”³

4.    Gdy chodzi o zakres obowiązywania, to czym innym było prawo obowiązujące obywateli rzymskich w samej metropolii, a czym innym było rozmaite prawo lokalne tolerowane przez Rzymian, a które obowiązywało w Italii i w prowincjach rzymskich.⁴

5.    Natomiast ze względu na treść z całości prawa rzymskiego można wyodrębnić m in.: prawo rzymskie „publiczne”, prawo rzymskie „prywatne”, prawo rzymskie „sakralne”, prawo rzymskie „karne”, prawo rzymskie „wojskowe” itd.⁵

2.    Rzymskie pojęcie praw a

Termin „prawo” w źr ódłach rzymskich określany jest przez krlka terminów' łacińskich,

1

   Kolanczyk K, Prawo rzymskie, Wydawnicze Prawnicze PWN. Warszawa 2000. s. 19. Por.: Dębiński A.. Rzymskie prawo pry watne. Kompendium, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis. Warszawa 2003, s. 23.

2

   Wołodkiewicz W. Zabłocka M, Prawo rzymskie. Instytucje. Wydawnictwo C. H. Beck 2000. s. 3.

3

   Kolanczyk K.. Prawo rzymskie, Wydawnicze Prawnicze PWN. Warszawa 2000. s. 19. Por.: Dębiński A.. Rzymskie prawo prywatne. Kompendium, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2003, s. 23.

4

   Kolanczyk K.. dz. cyt., s. 19.

5

   Tamże. s. 19.