§10. POJĘCIE PRAWA PODMIOTOWEGO
Prawo podmiotowe - przyznana i zabezpieczona przez normę prawną oraz wynikająca ze stosunku prawnego sfera możności postępowania w określony sposób
Postacie uprawnienia (uprawnienie<prawo podmiotowe):
• Roszczenie - możliwość domagania się od określonej osoby określonego zachowania
• Uprawnienie kształtujące - możliwość wprowadzenia zmian w istniejącej sytuacji prawnej bez udziału i zgody innego podmiotu
• Zarzut - możliwość uchylenia się od obowiązku ciążącego na osobie, której służy prawo podniesienia zarzutu. Skorzystanie z tego prawa pociąga za sobą trwałą bezskuteczność roszczenia (zarzut peremptoryjny) lub odsunięcie w czasie świadczenia (zarzut dylatoryjny)
Normatywne postacie prawa podmiotowego:
1. Prawo podmiotowe bezpośrednie
- Norma określa granice dozwolonego zachowania się podmiotu uprawnionego
- Możliwość realizowania prawa bez udziału innych osób
- Stosunek prawny: uprawniony—^bliżej nieokreślony krąg podmiotów, zobowiązanych do nieingerowania w cudze prawo (prawo skuteczne erga omneś)
2. Roszczenie
- Domaganie się od oznaczonej osoby określonego zachowania (działania lub zaniechania)
- Roszczenie może powstać jako skutek naruszenia innego prawa podmiotowego (tzw. emanacja prawa podmiotowego)
- Roszczenia wynikające ze zobowiązania realnego: adresatem nie jest
zindywidualizowany krąg podmiotów, ale podmiot znajdujący się w określonej sytuacji prawno rzeczowej (np. posiadacz rzeczy)
3. Prawa kształtujące
- Doprowadzenie do powstania, ustania lub zmiany stosunku prawnego w drodze jednostronnego działania podmiotu uprawnionego
- Prawa podmiotowe kształtujące pokrywają się z uprawnieniami kształtującymi
- W ujęciu tradycyjnym (Skowrońska-Bocian) można doprowadzić do powstania nowego stosunku prawnego, u Radwańskiego - tylko ustanie lub zmiana istniejącego stosunku prawnego
KLASYFIKACJA PRAW PODMIOTOWYCH (nie jest to podział rozłączny!):
1) Bezwzględne i względne
• Bezwzględne - skuteczne erga omnes, normatywna postać praw bezpośrednich; np. prawa rzeczowe, dobra osobiste, prawa niemajątkowe. Treść praw bezwzględnych określa ustawa.
• Względne - skuteczne inter partes, normatywna postać roszczenia; np. wierzytelność. Treść praw względnych określa umowa stron
• Rozszerzona skuteczność praw względnych - prawa względne skuteczne erga omnes, np. art. 690 KC, możliwe również w przypadku art. 527 KC lub art. 59 KC
4