76108

TEOLOGIA PRAWA KANONICZNEGO

Pojecie.

W ostatnich dziesiątkach lat teologia prawa kanonicznego jawi się jako autonomiczna dyscyplina naukowa, która miała wielu badaczy. Jak każda z dziedzin wiedzy, również i teologia prawa zostaje zdefiniowana przez swój przedmiot i zastosowaną metodę. Teologia prawa kanonicznego nie jest częścią teorii prawa kanonicznego. Nie bada ona bowiem prawa Kościoła z punktu widzenia kwalifikacji prawnej (quid iuris) konkretnych sytuacji, przy użyciu analizy wewnętrznych powiązań w systemie prawnym. Teologia PK ma na celu określenie fundamentu i wartości prawa i poszczególnych instytucji prawnych w życiu Kościoła z punktu widzenia teologii katolickiej. W tym znaczeniu teologia PK nie jest dyscypliną, która w sposób specyficzny odnosi się do kościelnego porządku prawnego, ale jest po prostu częścią eklezjologii, która w tym wypadku bada oblicze prawne Kościoła pojmowanego jako wspólnota - znak i miejsce realizacji zbawienia. Można by w zakresie tej dyscypliny zajmować się też zagadnieniem miejsca i roli prawa w życiu społeczności ludzkiej (co jest właściwie przedmiotem filozofii prawa) wnosząc wkład antropologiczno-teologiczny. Jednak podstawowym przedmiotem teologii PK jest refleksja nad miejscem prawa wewnątrz misterium Kościoła, nad jego charakterystyką i główną treścią, jak również kwalifikacja teologiczna obowiązków i praw kościelnych chrześcijan.

Metodą jaka zostaje użyta do analizy zjawiska prawa kanonicznego, opiera się na metodzie teologicznej. Polega ona na obrabianiu przesłania źródeł Objawienia, a więc danych Pisma św. i Tradycji, pod przewodnictwem Magisterium Kościoła i wyciąganiu z tych danych logicznych wniosków. Należy jednak podkreślić w tym miejscu, że także historia instytucji kościelnych, autentyczna i udokumentowana refleksja Kościoła nad sobą samym, jak również usankcjonowana praktyka życia kościelnego, stanowią źródło wielkiej wartości dla poznawania wiary. Jest to tzw. locus theologicus. Odnosząc to do rzeczywistości prawa kościelnego należy stwierdzić, że dokładne zdefiniowanie jego fenomenu w rzeczywistości Kościoła wymaga nie tylko perspektywy filozoficznej i teologicznej, ale również historycznej. Stąd też teologia PK nie może nie uwzględniać wyników badań historycznych.

Poszukiwanie i badanie charakterystyki rzeczywistości prawnej w życiu i historii Kościoła zakłada rzecz jasna posiadanie określonej koncepcji prawa, czyli konkretnej odpowiedzi na pytanie co to jest prawo. Bez takiej, jasno sprecyzowanej koncepcji prawa byłoby niemożliwe rozpoznanie przejawów fenomenu prawa w życiu Kościoła. Właściwie w teologii i chrześcijańskiej filozofii prawa najczęściej odwołuje się do definicji prawa św. Tomasza, następnie modyfikując ją w różnych kierunkach.

Początki

Przekonanie, że Kościół w swym rozwoju stanowi reguły życia wspólnotowego, w epoce paleochrześcijańskiej należało do doktryny wiary. Rozmaite aspekty tej doktryny, tj. dogmatyczny, moralny, liturgiczny i prawny, stanowiły organiczną jedność. Kościół wczesnochrześcijański kształtował swoje życie wg systemu zwyczajów sakralnych typowych dla starożytnego Wschodu, zwłaszcza judaizmu. W najstarszych dokumentach mówiących o dyscyplinie kościelnej, jakimi są wskazania pseudo-apostolskie, wszystkie te elementy jawią się jako pewna jedność i całość. Prawo kościelne nie ma jeszcze wówczas formy pewnego systemu obowiązujących reguł. Brak jest nawet jakiejkolwiek aluzji do tego, aby miała istnieć oddzielna wiedza, która by się tym zagadnieniem zajmowała. W początkowej fazie rozwoju chrześcijaństwa nie znajdujemy refleksji teologicznej nad prawem kościelnym, lecz jedynie poszczególne wskazania na aspekty dyscyplinarne wynikające z treści wyznawanej wiary. Nie oznacza to jednak, że Kościół w swoich początkach nie miał prawa. Oznacza jedynie to, że nie było to prawo typu grecko-rzymskiego. Dopiero później, wraz z rozszerzaniem się chrześcijaństwa w środowisku kultury judaistycznej i hellenistyczno-rzymskiej, rzymskie racjonalne pojęcia prawne zostaną przyjęte przez Kościół. W sposób bardzo wymowny świadczy o tym używanie rzymskich terminów prawniczych, administracyjnych i wojskowych w życiu

2