93787

przez nich grzechów, zaś ich poczude zadowolenia z siebie jest niesłuszne. Kupiec, postać konkretna a jednocześnie

człowiek-każdy, swoją pokorą udowadnia, że do zbawienia potrzebna jest jedynie wiara i łaska Boga.

Utwór łączy sferę sacrum i profanom w urokliwie naiwny sposób.

Oryginalność I Imitacja w literaturze dawnej

Oryginalność (łac. orginalis - początkowy).

W okresie staropolskim pojęcia tego nie odnoszono do zjawisk literackich, choć istniało poczude istnienia tego zjawiska. Było to poczude, że utwór może powstać bez udziału wzoru. Taki akt twórczy uznawano za działanie pod wpływem natchnienia bóstwa, lub szalu mełankolicznego i naturalnego talentu. Pojęcie poezji naturalnej przeciwstawiano poesis artificiałis, czyli tworzonej według wzorów i zasad sztuki, a więc imitacji.

Podstawowe techniki wykorzystywania wzorów literackich w twórczości :

•    Przekład

• Literalny (dosłowny) werbum pro verbo - tak starano się przekładać Biblię, co wywoływało częste spory teologiczne

■ Swobodny (oddawanie sensu) sens u-sen sus - tak przekładano utwory świeckie, dokonywano rozszerzeń, skrótów, polonizacji utworu.

•    Parafraza

To inaczej .wykład, rozszerzenie słowne", zmierzanie do przekazania treści dzieła w zmienionej formie, np. napisania wierszowanego poematu na podstawie fragmentu prozy.

W baroku i renesansie popularne były wiersze wariantowe, układane techniką zbliżoną do parafrazowania (zazwyczaj były to serie utworów układane wokół jednego, wspólnego tematu).

•    Naśladowanie (łac. Imitatio, grec. minesis) różni się od pozostałych technik wykorzystywania treśd literackich, zakłada bowiem możliwość wprowadzania kombinacji rozwiązań przewidywanych wzorem.

Zalecano naśladowanie pism antyku jako wzorów doskonałości, opieranie się na konkretnych autorach, po zgromadzaniu .zapasu" (copia) pism. Miało to prowadzić do nowych pomysłów i wynalazków. W baroku i renesansie powstawały całe .zestawy repertuarowe" stosowane jako pomoce dydaktyczne.

Granice, kryteria oryginalności

Granica między inspiracją a biernym naśladownictwem była bardzo płynna. Mimo powszechnego potępienia pojawiały się plagiaty. Oiyginalność nie była warunkiem powodzenia dzieła, paradoksalnie ceniono nawiązania do tradycji, co ułatwiało zrozumienie treści i osadzenie utworu w znanej konwencji literackiej. Jednak ceniono również indywidualne osiągnięcia pisarza, zwłaszcza .dowcip i koncept".

W XV i XVI w. imitacja pomogła w przenoszeniu literackiej kultury starożytnej do nowożytnej Europy humanistycznej. Była swoistą manifestacją więź i między myślą renesansową a filozofią antyczną.

W Polsce jej wyrazem były aspiracje cycerońskie w dziedzinie prozy oraz dążenia do naśladownictwa poetów klasycznych. Jednak postulat naśladownictwa nie zwalniał od obowązku .wypowiadania siebie", zaś imitacje zazwyczaj stanowiły wariacji motywów obwiązujących w ramach konwencji danego utworu Imitacja w poezji nowołacińskiej wpłynęła w Polsce na przyswojenie wielu struktur gatunkowych i wykształcenie nowych stylów.

I^zedsiawciele polskiej .silnej szkoły cycerońskiej’ to m.in.: o Frycz Modrzewski o M ary c jus z o Orzechowski o Gorlicki o Skarga

Natomiast w XVII w. w literaturze preferowano raczej luźne nawązania, ustalano nowe normy. W baroku .piękne wzory" traktowano jako okolicznościową inspirację artystyczną. Środki językowe, mimo wielu mitologicznych aluzji, stają się bardziej osobiste i głoszą bezpośrednio logikę myśli i czucie pisarza.

Postawy światopoglądowe charakterystyczne dla oświecenia

Racjonalizm - (łac. rado - rozum)metodołogia poznawcza, która w myśli nowożytnej zaczyna się od Kartezjusza (Cogito ergo sum), uznająca, że każda pewna wiedza pochodzi z umysłu. Kartezjusz twierdził, że ta wiedza jest wodzona (natywizm. aprioryzm), że w umyśle istnieją pewne stale, niezmienne pojęcia pochodzące od Boga.

Koncepcja ta stała w opozycji doempiryzmu, zakładając, że wiedza pochodząca ze zmysłów prowadzi do złudy i tworzenia .fałszywych idoli*. W czasie w którym powstała, była to idea rewolucyjna, burząca dotychczasowy sposób pojmowania świata, opierający się na autorytetach oraz zmysłach.

Po Kariezjuszu większość myślicieli skłaniała się ku mniej radykalnej syntezie empiryzmu i racjonalizmu, czyli za źródło poznania uznawała doświadczenie zmysłowe weryfikowane myśleniem analityczno- logicznym. Twierdzili, że należy odrzucić wszystko co nie da się za pomocą tych środków zakwalifikować To spowodowało budowanie nowego systemu wiedzy, odrzucania np. legend historycznych (bo historia musiała być poparta dokumentami).

Racjonalizm urastał do postawy światopoglądowej, która dominowała u Woltera, pracowników encyklopedii itd. - czyli ówczesnych myślicieli. Zapobiegało to petryfikacji wiedzy opartej na tradycji i autorytecie. Empiryzm nie występował już w opozycji do racjonalizmu, lecz raczej był z nim łączony.

Llbertynizm - (łac. libertinus -wyzwolony). Ludzie prezentujący tę postawę przeciwstawiali się tradycji i dogmatom chrześcijaństwa, uważali moralność Kościoła za ukształtowaną przypadkowo i godną potępienia.

Odrzucali z\Maszcza nakaz wstrzemięźliwości seksualnej, głosili prawo człowieka do pełnej satysfakcji i zaspokojenia zmysłowego.

2