95387

nych'parni imperium. Prócz Rosjan-uczestniczyli w nim przedstawi- ; ciele narodów Kaukazu, Łotyszów, PPS oraz Ligi Narodowej; odmówiły 1 natomiast udziału SDPRR oraz SDKPiL. Na zjeździe zaaprobowano ; program: likwidacji samodzierżawia, uznania prawa do samookreślenia narodów imperium, jak również pełnej restytucji autonomii Finlandii⁷. Na Zachodzie — we Francji, Wielkiej Brytanii a także w Niemczech — miały-oparcie i działały, z wyraźnym nasileniem w przede dniu wybuchu I wojny, ormiański oraz gruziński nurty niepodległościowe.

Jeśli chodzi jeszcze o Litwą, to wa*rto wspomnieć, że z żądaniem utworzenia niezależnej republiki narodowej wystąpił na kongresie narodowym w Wilnie w listopadzie 1905 r. działacz socjalistyczny V. Mic-kevićius Kapsukas, późniejszy współzałożyciel (w 1918 r.) Komunistycznej Partii Litwy. Stanowisko to nie wzbudziło jednakże w tym czasie większego oddźwięku⁸.

Także i obszary Europy Środkowej nie znały w ogóle w przede dniu wybuchu wojny zjawiska irredenty .politycznej. W granicach ziem czes kich nie zanotowano żadnych liczących się przejawów akcji antyaustriac kiej w sensie dążeń niepodległościowych. Krótkotrwałym, niewiele zna czącym epizodem stały się wystąpienia postępowego ruchu młodzieżowe go zgrupowanego głównie wokół „Czasopisma Studentów Czeskich”. Ruch ten, sięgający swymi początkami końca lat osiemdziesiątych, zduszony ,

został przez władze w procesie w 1894 r. przeciw uczestnikom rzekomej j tajnej, niepodległościowej, republikańskiej organizacji „Omladina".j W przede dniu wybuchu wojny pozycję uznawania pełnej integralności! dotychczasowego organizmu państwowego zajmowali czołowi działacze! najważniejszych partii: socjalno-demokratycznej (B. Smeral, A. Nemecjj młodoczeskiej {J. Preis), Narodowo-Socjalmej (V. Kloiać), agrariuszy. Pe-j wien wyjątek stanowiła w tym względzie Partia Radykalno-Postępowa;:

. zakres jej oddziaływania był jednak znikomy.

Na powyższy stan rzeczy złożyły się dwie główne okoliczności. Pierw4 szą z nich był znaczny stopień zaawansowania integracji gospodarcze; krajów czeskich z resztą monarchii i związane z tym racje postępów, czeskiej ekspansji gospodarczej na Bałkany". .Chodziło tu nie tylko

Z punkt widzenia burżuazji czeskiej. Przyjęta na ostatnim przedwojemnym. zjeździe czeskiej partii socjaldemokratycznej w grudniu 1913 r. w Pradze rezolucja akcentowała, że „z punktu widzenia interesów narodu czeskiego i proletariatu jest sprawą niezbędną, by umacniać wszystko to, co w rze czywistości przyczynia się do utrzymania i rozwoju wielkiego obszaru! gospodarczego, zorganizowanego w ramach organizmu państwowego! w środku Europy, którego historycznym wyrazem są dziś Austro-Wę g^' ^D

Moment drugi stanowiły względy natuiy geopolitycznej raz międzynarodowego układu sił. Była to obawa przed niebezpieczeństwem imperializmu II Rzeszy, a dla niektórych polityków w rodzaju B. Sinerala,

J. Sńvina. po części także T. G. Masaryka — również i carskiej Rosji, która powodowała, że ogół liczących się polityków czeskich dystansował, się od jakiejkolwiek koncepcji niepodległościowej czy w ogóle separatystycznej. Wychodząc z tych założeń opowiedział się K. Kramaf w 1908 r. za polityką aneksji Bośni-Hercegowiny; widział w niej bowiem krok na przód w kierunku federalizacji i slawizacji monarchii.

T.,G. Masaryk i K. Kramaf porzucili orientację proaustriacką dopiero w momencie decydującego się zaostrzenia konfliktu serbskiego i wybuchu wojny. Warto jednakże odnotować, że że strony tego ostatniego, jak i V. Klofaća nie brakowało irredentystycznych wystąpień w duchu prorosyjskim jeszcze przed 1914 r.^M

Z antypaństwowymi, antyaustriackimi akcentami spotkać się można w tym czasie w pojawiającym się i potęgującym ruchu pacyfistycznym, i antymilitaiystycznym¹*. Nie wyszedł on. wszakże poza aglomeracje miejskie i ośrodki robotnicze, zwłaszcza środowiska młodzieżowe. Pomimo przeprowadzanych niekiedy z wielkim rozgłosem akcji ruch ten nie zyskał jednakże-większego rezonansu w społeczeństwie czeskim.

Nie inaczej przedstawiała się sprawa, jeżeli chodziło o słowacki ruch narodowy. Także i on w pełni opowiadał się za utrzymaniem dotychczasowej łączności państwowej. Przed politykami słowackimi