nie jest bezpośredni podmiot doznawania, lecz pośrednie podmioty doznawania 4)wychowanie zawładające: wychowanie wpływa na wychowanka poprzez układy zależności, a jego środkiem jest mniej lub bardziej jawny przymus.
INDOKTRYNACJA- „systematyczne i metodyczne urabianie świadomości; Jest ona urabiana w procesie analogicznym do nauczania”, - inne znaczenie: coś przeciwstawne nauczaniu; naśladuje nauczanie (z gr. dok tri na - nauka). Proces indoktrynowania jest nabudowany na procesie nauczania. Naśladuje metody nauczania, ale różni się treścią. Nauczanie powinno być kształceniem młodych ludzi w oparciu o zdobycze nauki.
DESTUTT DE TRĄCY (XVII w.) IDEOLOGIA-nauka o ideach, przy czym niezrozumiana jak u Platona (wieczne, pozaczasowe), ale w sensie nowożytnym jako tkwiące w umyśle ludzkim odbicia wrażeń (w sensie sensualistycznym).
K. H. MARKS (XIX w.) IDEOLOGIA -> "to pewna fałszywa świadomość” - coś, co zafałszowuje prawdziwe mechanizmy społeczne.
W. LENIN IDEOLOGIA każda warstwa społeczna posiada własną ideologię. Warstwa burżuazyjna posiada ideologię fałszywą, więc trzeba ją zniszczyć; prawdziwa jest ideologia proletariatu Ideologia była bazą i nadbudową (baza - pewne procesy ekonomiczne, które dominowały nadbudowę; od procesów ekonomicznych zależała determinacja owej nadbudowy).
K. MANHEIM - 2 rodzaje ideologii: »w sensie partykularnym - fragmentaryczna, częściowa; mogą się opierać na kłamstwie, bywają kłamliwe; odwoływał się do idoli - bożków - F. Bacona; idole jaskini -błędy poznawcze, które wynikają z wychowania •totalna - ideologia jest rozumiana jako idee określonych grup społecznych, właściwe dla danej epoki; na ogół nie zawierają świadomych deformacji; nie są kłamliwe; są pewnymi punktami widzenia.
ETAPY PROCESU INDOKTRYNACJI (-> ma zniwelować krytyczne myślenie) l)werbowanie określonej grupy poprzez pochlebstwa, wspieranie 2)wprowadzanie w obręb doktryny (mechanizm wdrukowania - wdrukowanie w umysły pierwszych atrakcyjnych treści) 3)związanie z grupą (pewne uzależnienie personalne, zwłaszcza od lidera grupy) 4)wyobcowanie z otoczenia, izolacja (odgrodzenie jednostki od świata zewnętrznego) 5)umocnienie systemu (ustawiczne i permanentne powielanie pewnych zachowań).
MANIPULACJA- wywieranie wpływu na człowieka oraz na społeczeństwo za pomocą najnowszych osiągnięć nauki (socjologii i psychologii) oraz techniki w taki sposób, aby nie licząc się ze względami moralnymi osiągnąć zamierzony cel.
PROPAGANDA- rzeczy, które mają być rozpowszechnione, jest to rozpowszechnianie informacji; w drugim znaczeniu: upowszechnianie ideologii za pośrednictwem mediów, nauki, edukacji i sztuki w celu zdobycia dla ideologii jak najszerszej akceptacji.