99067

wydali NT, nie do końca wiadomo, kto był tłumaczem, zapewne to przekład średniowieczny, modernizacji dokonał najpewniej Marcin Bielski; 3) Biblia polska, całość - Biblia Leopolity, nie wiadomo, kto był tłumaczem, jedni mówią, że Lwowiak, inni, że redaktor grupy tłumaczy; 4) Biblia brzeska (radziwiłłowska) - w odpowiedzi na całą Biblię polską, mamy całą protestancką, Brześć - centrum kalwinizmu; 5) 1572 - kolejny przekład protestancki, Szymon Budny, tłumaczenie autorskie; 6) szereg protestanckich przekładów spowodował, że katolicy zdali sobie sprawę z ułomności przekładu Leopolity - Jan Jakub Wujek, jezuita, wybitny uczony, przełożył całą Biblię, choć nie dożył wydania, to tłumaczenie kanoniczne -może być wykorzystywane w liturgii, do niedawna odczytywany w kościele, do poł. XIX wieku, uwspółcześniony; 7) wywołało to kolejny przekład protestancki - 1632 w Gdańsku, obecny w ich rytuałach religijnych.

Do XX wieku nie podejmowano już właściwie prób przekładu, dopiero w poł. XX w. zauważono, że przekład Wujka jest przestarzały i w 1966r., na tysiąclecie chrześcijaństwa w Polsce, benedyktyni tyneccy wydają Biblię Tysiąclecia - tekst kanoniczny do dziś.

Różnice między przekładami: protestanci sięgali do oryginalnych tekstów i tłumaczyli z hebrajskiego i aramejskiego, zaś katolicy z łaciny, z Wulgaty - przekład trzeciego stopnia. Tłumaczenie na język żywy zawsze jest interpretacją, jedynie łacina jako język martwy daję pełnię jasności. Łacina była trudna do tłumaczenia, była wyższej klasy niż polski, m.in. mnóstwo synonimów - w procesie przekładów rozwija się w języku polskim synonimia. Kształtuje się polski styl biblijny - teksty stylizowane są utrzymane w konwencji tekstów z XVI w., wtedy ukształtował się rejestr cech stylu biblijnego.

6. Rola drukarstwa (oficyny wydawnicze, norma ortograficzna). Inicjatywa pisania po polsku wyszła od mieszczan, to im początkowo służył nowy środek rozpowszechniania: druk. Dominowali oni w polskim piśmiennictwie pierwszej połowy XVI wieku, z samej tylko Polski centralnej pochodzili tacy pisarze mieszczańscy jak: A. Frycz-Modrzewski, Cyprian Bazylik, Grzegorz Paweł i Adam Burski, Mikołaj z Szadku, Wawrzyniec z Lasku. Początki drukarstwa w Polsce sięgają 1473r., kiedy to przybył do Polski z wędrownym warsztatem Kasper Straube i wydał kilka książek po łacinie. W 1475 ukazał się we Wrocławiu pierwszy polski tekst drukowany: modlitwy dodane do księgi łacińskiej. Dominowało jednak w produkcji książek środowisko krakowskie. 1) Z inicjatywy Jana Hallera, handlarza win, powstaje w 1503r. pierwsza polska drukarnia, założona i prowadzona przez bawarskiego drukarza Kaspra Hochfedera, z której wyszedł m.in. Status Łaskiego z Bogurodzicą (1506), Przypowieść o papieżu Urbanie (1514); 2) Florian Ungler - od 1510r. i tutaj: Raj duszny Biernata z Lublina (1513), Ortografia Zaborowskiego (1513); 3) Hieronim Wietor - od 1518r., z pochodzenia Ślązak, po nim kolejno przejęli drukarnię Łazarz Andrysowicz i jego syn Jan Januszowski, tutaj: dzieła Biernata z Lublina, Reja, Kochanowskiego, Górnickiego, Orzechowskiego, Kromera; 4) Oficyna drukarska Szarffenbergów; 5) Oficyna drukarska Siebeneicherów; 6) Oficyna drukarska Macieja Wierzbięty (1523-1605). Inne ośrodki:

1) luterańskie: Jan Sandecki-Małecki, Jan Seklucjan, Stanisław Murzynowski; 2) kalwiński w Brześciu - Cyprian Bazylika; 3) ariański w Rakowie; 4) Toruń, Wilno, Gdańsk, Zamość. Około 1580r. było w Rzeczypospolitej kilkanaście drukarń. Na skutek zubożenia mieszczaństwa pod koniec XVI wieku kurczy się podstawa materialna. Rozwijają się drukarnie jezuickie, np. w Wilnie. Upadek drukarń w czasach saskich.

Znaczenie drukarzy dla rozwoju języka polskiego w XVI wieku: 1) normalizacja polskiej pisowni (po XVI w. zasad pisowni już prawie wcale nie modyfikowano): ■ zachowanie dwuznaków sz, cz, dz, rz z ograniczeniem ich funkcji, ■ wprowadzenie znaków diakrytycznych - Haller ustalił znaki rz i ż, Wietor: a, ą, ę, dz, dź, dż, /, Wlerzbięta ograniczył funkcję sz do oznaczania ś, Andrysowicz niektóre litery z kreskami: e, ó oraz nietrwające dłużej niż wiek XVI b\ p\ m’, w’, f’ dla wargowych miękkich, • odróżnienie głosek ę - ą i y