99168

tycznie tylko z jednym jego składnikiem, np. ‘Dzień i młodzież. które co drugi dzień odwiedzają Commonwealth Stadion, na próbach też nie chce zdradzić, co takiego fascynującego przygotowano [PC. 3X11 j*.

Kolejnym czynnikiem sprzyjająm tego rodzaju wykolejeniom jest szyk przestawny, otzeczeniowo-podmiotowy. Ci. którzy go stosują, często nie planują zdania w całości, lecz konstruują je w trakcie pisania, na ostateczną formę podmiotu decydują się więc już po wyborze zależnej od niego struktury orzeczenia. W zdaniach tak budowanych prawic się nic spotyka poprawnej (uzgodnionej z podmiotem) formy orzeczenia, por. */. / winę za straty ponosi zarówno Fundacja Polsko Niemieckie Pojednanie, jak i niemieckie fundacje odszkodowawcze (PC. 2001J⁷; *Rezultatem zwycięstwa był chrzest Włodzimierza i jego małtaiitwo z cesarską córką, h zamian za kuirą oddal zdobyte miasto |TSP. 200II*; *Zwiększeniu uległaby produkcja, zatrudnienie i w konsekwencji place |TSP. 21*01 f*. 'Wypoczywa jeszcze młodzież i dzieci z 10 województw (NRTV, II 2001 J^,w.

Zasada zgody rodzajowej z podmiotem w zdaniach z orzeczeniem w czasie pr/cs/lym dotyczy wszystkich form słowa osobowego, nie tylko tej. która z nim bezpośrednio sąsiaduje. Zdanie "Rzymianie i ludy. które podbijali h- zachodniej części imperium, wykazywał)’ zainteresowania praktyczne, stąd ich dorobek przede wszystkim obejmował te dztniziny |PN, maszynopis) ilustruje ignorowanie tej zasady przy komponowaniu wypowiedzenia-złożonego: Rzymianie i ludy. które podhijali I-I wykazywały, względy znaczeniowe wykluczają odnoszenie czasownika wykazywały tylko do podbijanych ludów, co sugeruje jego forma nie-męakoosotowa.

Niektóre podmioty szeregowe mają w swoim składzie przynajmniej jeden zaimek. Wątpliwość normatywna, jaka może powstać w związku z takimi strukturami. dotyczy mekiesły zharmonizowania z nimi orzeczeń pod względem kategorii osoby. Wbrew pozorom nic jest to skomplikowane jeśli elementem podmiotu jest któryś z zaimków pierwszej osoby (ja. my), przejmuje ją również (■dziedziczy") orzeczenie (/ my. i <mt wiedzieliśmy dobrze, na kogo możemy (użyć); jeśli drugiej (ty. wy) - orzeczenie z nim właśnie będzie się pod tym względem zgadzać (To ty ' wychowawca klasy powinniście pomtk dyrektorowi rozwikłać tę zapulkę). Tego rodzaju podmioty łączą się więc z orzeczeniem w trzeciej osobie tylko wtedy, gdy składnik zaimkowy nic wskazuje ani nadawcy (ja. my), ani odbiorcy komunikatu (ty, wv), por. To om I uh koledzy utdkali o przygotowanie całej dokumentacji; On sam i _lrgo prezes nie są zainteresowani

*    duaua. Ifztm i mhśdn. hve /.„/    /„/ w che* sdmddł J J

’ Wnmi Imi / / m*f a ano? |amr I I, *nro pu u* l r»»riw umuccMJ* ttoodtcu nWańamor

* Kfnmm feukw* lwy* fsw Syb ołrstw /_/1    l*d»    ur««tni

isuuwu n>WKt tgoOt rodzajową (‘ftrwfemm tył I-i mabrna*,)

* Oimmu oiuu micZ po«W 7._T,Um. uhjMj. S»r*»* o*)gmilu    a um* 'MkJnil/r* poJnMw su rudoju racmwikt* Mwśotmt. JBl «»«t Isjti) kfcacns pfces

’* Aby jaftji* ro«>^*<nrpi poacjcru MJpocąWWW    ndadtuS I data / /. r»\m»

hMmK k^łejnou- OUln .Urn    WJfmoditca t IC da™. ,_n.

podwyżką pentji dla wszystkich księgowych w fu mu:. Narus/a tę zasadę konstrukcja * Systematyczni* ja i moi współpracownicy spotykali się z /.../ |NRTV. VI 21102] , zaimek ja przesądza tu o pierwszej osobie orzeczenia, a liczbę mnogą wyznacza sam podmiot szeregowy jako typ struktury składniowej.

Reguła składniowa, /godn e z. która orzeczenie przy podmiocie szeregowym powinno mieć liczbę mnogą, jest akceptowana i respektowana dużo łatwiej wtedy, gdy składniki owego podmiotu są powiązane spójnikami łącznymi (i. oraz, a takie). Jeśli natomiast elementy podmiotu szeregowego są zespalane przez spójniki alternatywne [albo. lab. bt/dzj, oczekiwalibyśmy raczej orzeczenia w liczbie pojedynczej lub przynajmniej bratibyfeny pod uwagę jego równopiawnnść. Skoro bowKin spośród dwóch-trzech desygnatów podmiotu jeden tylko wykonuje czynność, forma orzeczenia powinna to odzwierciedlać [Bral lub siostra odwiesili chorego ojca) Analogiczne u uwiązanie narzuca się z jeszcze większą silą. gdy składniki podmiotu są spajane przez spójnik rozłączny atu (Prezes banku ani żaden z jego zastępców me widzi wyjścia z tej sytuacji).

Wydawać by się mogło, te w opisywanych wypadkach o wyborze formy orzeczenia przesądzają względy logiczno-znaczcniowc. Zgodnie z nimi. jeśli dana czynność ma dwóch luh więcej wykonawców, znajduje to odhicic w liczbie mnogiej orzeczenia. Kiedy wykonawca jest jeden (składniki podmiotu połączone spójnikami alternatywnymi) lub tez zdanie informuje tylko o tym. zc dana czynność nic jest wykonywana (składniki podmiotu połączone spójnikiem rozłącznym). nic możemy nadawać orzeczeniu formy liczby mnogiej, wskazującej na wiciu agensów. Prawdopodobnie tym właśnie należy tłumaczyć użycie liczby pojedynczej czasowników w zdaniach: ^mPo wygaśnięciu mandatu odpowiednio Biuro Zarządu lub jednostka organizacyjna m tl. Warszawy przy wraca rudnego do procy na tym samym bądź niwnorzędnym stanowisku /.../ (TL. 1995) (zamiast: .. pr^nsmcuya], ‘Pokocie obejmowanych akcp lub zaplata za nabywane akcje spółki prowadzącej giełdę mc może pochodzić z pożyczek, kredytów ani z nieudokumentowanych zrridrł (TI, I999| (zamiast: ..me mogą pochodzie): ‘Radny składający interpelację bądź Rada może uznać odpowiedź za niewystarczającą i zażądać ia uzupełnienia |TL. 20001 (zamiast. . mogą uznać) Zauważmy jednak. ze uznanie prymatu tego właśnie kryterium stałoby się źródłem nieusuwalnej dysharmonn gramatycznej w tych wszystkich wypadkach, w których orzeczenie mające liczbę pojedynczą oraz czas przeszły (lub pochodny od niego morfologicznie, np. tryb warunkowy J określałoby składniki podmiotu szeregowego różniące sie rodzajem W zdaniu: 'Ani nasz dyrektor, ani jego tatSfpczyrd, me iruigł znaleźć potrzebnych dokumentów byłby to konflikt ‘zastępczyni nie mógf. a w zdaniu: ‘Ani nasz dyrektor, ani i ego zastępczyni nie mogła znaleźć /._/ -*/iasz dyrektor nie mogła. Tylko siruktiira Ani nasz dyrektor, ani jego zastępczyni nie mogli znaleźć potrzebnych dokumentów - z or/o zeniem w liczbie mnogiej -gwarantuje przezwyciężenie tych trudności.

" Mpwwtw J l/u I0tm    jiwOaSw* ufi f_./.

141