3360446607

72

Kamila Wojdyło

Wprowadzenie

Uzależnienie od pracy, znane także pod pojęciem „pracoholizm” (ang. work--aholism lub niem. Arbeitssucht), jest obsesyjno-kompulsyjną postacią zaburzeń zachowania, która przejawia się w przymusie nieustannego zaangażowania w pracę lub inną aktywność o charakterze pracy. Pracoholizm może występować w dwóch fonnach: chronicznego uzależnienia (pracoholizm osobowościowy) lub mniej trwałego, przejściowego uzależnienia (pracoholizm sytuacyjny, tzw. pseudopracoholizm). Pracoholizm osobowościowy związany jest z obse-syjno-kompulsyjnym typem osobowości oraz charakteryzującymi ją właściwościami psychicznymi (m.in. uporem, ambicją, perfekcjonizmem, samokontrolą, sztywnością, drobiazgowością). Pseudopracoholizm natomiast uwarunkowany jest sytuacyjnie. Ma charakter reaktywny i strategiczny, oparty jest bowiem na mechanizmach radzenia sobie ze stresującymi wydarzeniami, które wystąpiły¹.

Różne, często skrajnie przeciwstawne postaci pracoholicznego zachowania

—    od nieustannego zapracowania („niestrudzeni” pracoholicy) po unikanie pracy („bulimiczni” pracoholicy) — wskazują na wielowymiarowość i złożoność problemu. Różnorodność form pracoholizmu implikuje również, że diagnoza syndromu obejmować powinna szerokie spektrum symptomów i koncentrować się przede wszystkim na specyfice stylu (a nie ilości) pracy. Pracoholiczny styl pracy charakteryzują specyficzne — o charakterze przymusu — ustosunkowanie jednostki do wykonywanego zajęcia i związana z nim „niemożność psychicznego wyłączenia się”.

Należy zauważyć, że w Polsce nie podejmowano do tej pory badań nad zjawiskiem pracoholizmu. Jednym z powodów takiego stanu rzeczy wydaje się być brak odpowiedniego narzędzia. Prezentowane w niniejszym artykule wyniki badań służą polskiej adaptacji — do badań grupowych o charakterze selekcyjnym

—    amerykańskiego kwestionariusza do pomiaru pracoholizmu {WorkAddiction Risk Test — WART), opracowanego przez Robinsona i Phillipsa (1995; Robinson, 1998). U podstaw konstrukcji narzędzia leży definicja pracoholizmu rozumianego jako uzależnienie od pracy, obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie.

Polską wersję WART opracowano z zastosowaniem procedury translacji (Drwal, 1995) —jak najwierniejszego tłumaczenia z dopuszczeniem modyfikacji tam, gdzie dosłowny przekład nie był możliwy. Narzędzie składa się z 25 pozycji, mierzących reakcje behawioralne, poznawcze i emocjonalne, które uważa się za konstytuujące syndrom pracoholizmu (zob. Tabela 6). Dwadzieścia pięć stwierdzeń ocenianych jest na czteropunktowej skali częstości występowania symptomów uzależnienia od pracy: A = prawie nigdy, B = czasami, C = często, D = prawie zawsze. Arkusz kwestionariusza wymiaru A-4 opatrzony jest

1

Charakterystykę syndromu pracoholizmu wraz z kryteriami diagnozy przedstawiono w odrębnych artykułach (Wojdyło, 2003; Wojdyło, 2004), w niniejszej pracy problem ten nie będzie zatem szerzej omawiany.