plik


ÿþAdam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie 9. OSIOWE ROZCIGANIE I ZCISKANIE 9.1. Napr|enia i odksztaBcenia Osiowe rozciganie prta pryzmatycznego wystpuje wówczas, gdy ukBad siB zewntrznych po jednej stronie przekroju poprzecznego prta redukuje si do wypadkowej prostopadBej do przekroju, zaczepionej w jego [rodku ci|ko[ci i skierowanej zgodnie z normaln zewntrzn. Wypadkow t N nazywamy siB osiow lub podBu|n i w przypadku gdy jej zwrot jest zgodny ze zwrotem normalnej zewntrznej nazywamy siB rozcigajc a jej wspóBrzdnej N przypisujemy znak dodatni. Naszym zadaniem bdzie wyznaczenie elementów macierzy napr|eD i odksztaBceD w dowolnym punkcie prta, bo te wielko[ci okre[laj w nim stan napr|enia i odksztaBcenia oraz wspóBrzdnych wektora przemieszczenia. Rozwa|my wic, pokazany na rys. 9.1 prt pryzmatyczny o polu przekroju poprzecznego A, okre[lony w ukBadzie osi (X, Y ,Z), w którym o[ X jest osi prta, a osie (Y, Z) s osiami centralnymi jego przekroju poprzecznego. Prt wykonany jest z izotropowego, jednorodnego, liniowo spr|ystego materiaBu o staBych materiaBowych E oraz ½. Z v(1,0,0) Z Y Ä Y xz Ä xy à x X X N N N I I II A A x x Rys. 9.1 Dokonajmy my[lowego przekroju prta na dwie cz[ci, odrzumy cz[ II a do cz[ci I przyBó|my ukBad siB wewntrznych, który symbolicznie zaznaczymy przez jego miary tzn. napr|enia à , Ä ,Ä zaczepione w dowolnie wybranym punkcie przekroju poprzecznego. x xy xz Z twierdzenie o równowa|no[ci odpowiednich ukBadów siB wewntrznych i zewntrznych wynika, |e: {WI } = Sx{ ZII }, S {WI } = S { Z }, Sz {WI } = Sz{ Z }, ñø x y y II II ôøS (9.1) òø {WI } { }, {WI } { }, {WI } { }, ôøM 0x = M 0x Z II M 0 y = M 0 y Z II M 0z = M 0z Z II óø rzuty sum i momentów zredukowanego ukBadu siB wewntrznych przyBo|onych do cz[ci I oraz ukBadu siB zewntrznych przyBo|onych do cz[ci II , s sobie równe. Zgodnie z powy|szym mo|emy w rozwa|anym przypadku napisa poni|sze zwizki: 71 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie ñø à dA = N, Ä dA = 0, Ä dA = 0, x xy xz +"+" +"+" +"+" ôø ôø A A A (9.2) òø (-Ä z +Ä y)dA = 0, à z dA = 0, à y dA = 0. ôø xy xz x x +"+" +"+" +"+"- ôø óø A A A Równania (9.2) mo|emy nazwa równaniami równowagi, gdy| wynikaj z twierdzenia o równowa|no[ci ukBadów siB wewntrznych i zewntrznych udowodnionego na podstawie warunków równowagi ukBadu siB dziaBajcych na ciaBo. Z równaD (9.2) nie mo|na wyznaczy à , Ä ,Ä , gdy| to funkcje trzech zmiennych i aby je x xy xz okre[li, zajmiemy si analiz deformacji bryBy po przyBo|eniu obci|eD. W oparciu o przyjte zaBo|enia odno[nie materiaBu, jak i hipotez pBaskich przekrojów Bernoulliego przyjmiemy, |e obraz deformacji prta po przyBo|eniu obci|eD jest taki jak to pokazuje rys. 9.2. Z konfiguracja Y b pocztkowa konfiguracja b1 aktualna B A A B D C X D C h1 h l "l l1 Rys. 9.2 Analizujc ten obraz deformacji prta po przyBo|eniu obci|eD przyjmiemy, |e: " pole przemieszczeD jest w nim jednorodne, " odksztaBcenia ktowe wBókien równolegBych do osi ukBadu odniesienia s równe zero, " odksztaBcenia liniowe zwizane s zale|no[ci: µ =µ = -½ µ . y z x Powy|sze obserwacje pozwalaj napisa nastpujce zale|no[ci: " l l1 -l " b b1 -b " h h1 - h µ = = , µ = = , µ = = , x y z l l b b h h ³ = 0, ³ = 0, ³ = 0 . xy yz zx Nazwiemy je równaniami geometrycznymi gdy| s wynikiem analizy geometrii prta po deformacji. Majc odksztaBcenia mo|emy, korzystajc z równaD fizycznych Hooke a, wyznaczy elementy macierzy napr|eD: 72 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie E îø ½ à = (µ +µ +µ )ùø ’! à = E µ , x ïøµ + x y z úø x x x 1+½ 1- 2½ ðø ûø E îø ½ à = (µ +µ +µ )ùø ’! à =0 , y ïøµ + x y z úø y y 1+½ 1- 2½ ðø ûø E îø ½ à = (µ +µ +µ )ùø ’! à =0 , z ïøµ + x y z úø z z 1+½ 1- 2½ ðø ûø Ä =G³ ’! Ä = 0 ; Ä =G³ ’! Ä = 0 ; Ä =G³ ’! Ä =0 . xy xy xy yz yz yz zx zx zx Nale|y teraz wróci do równaD równowagi (9.2) w celu sprawdzenia czy otrzymane w oparciu o przypuszczone pole przemieszczeD napr|enia speBniaj te obiektywne zale|no[ci i aby wyrazi siBy wewntrzne poprzez siBy zewntrzne. Zerowanie si napr|eD stycznych powoduje, |e równania drugie, trzecie i czwarte s speBnione. Z równania pierwszego otrzymamy x x +"+"à dA= N ’! +"+"E µ dA = N , a poniewa| pole odksztaBceD jest jednorodne, to A A odksztaBcenia liniowe s równe: N µ = , (9.3) x E A i napr|enia normalne wynosz: N à = . (9.4) x A Wstawiajc powy|sze do dwóch ostatnich równaD równowagi otrzymujemy: N x +"+"à z dA=0 ’! +"+"z dA =0 A A A N y dA =0 x +"+"-à y dA=0 ’! +"+" A A A bo osie (Y, Z) s osiami centralnymi i momenty statyczne przekroju poprzecznego liczone wzgldem nich s równe zero. Tak wic ostatecznie macierze napr|eD i odksztaBceD przy osiowym rozciganiu maj posta: N A 0 0 N EA 0 0 ëø öø ëø öø ìø ÷ø ìø ÷ø Tà = 0 0 0÷ø , Tµ = 0 -½ N EA 0 . (9.5) ìø ìø ÷ø ìø ìø 0 0 0÷ø 0 0 -½ N EA÷ø íø øø íø øø W praktyce in|ynierskiej bardzo wa|ne jest okre[lenie wydBu|enia prta, czyli przemieszczenie jego koDca "l. Je[li pole przemieszczeD w prcie jest jednorodne to Batwo wyznaczymy zmian jego dBugo[ci bez potrzeby caBkowania odksztaBceD: " l N N l µ = = ’! " l = . (9.6) x l E A E A 73 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie Podobnie mo|emy wyznaczy zmiany wymiarów (zmniejszenie) przekroju poprzecznego prta: N b N h " b = -½ oraz " h = -½ . E A E A Na koDcu tej cz[ci naszych rozwa|aD nale|y powiedzie, |e wyprowadzone zale|no[ci mog by stosowane, w tej formie, zarówno dla przypadku rozcigania jak i [ciskania osiowego. W tym drugim przypadku wypadkowa N ma zwrot przeciwny do normalnej zewntrznej, a jej wspóBrzdnej N przypisujemy znak ujemny. Przy czym w przypadku [ciskania, tj. gdy N<0 konieczne jest dodatkowe sprawdzenie czy prt jest w stanie równowagi statecznej. 9.2. Analiza stanu napr|enia i odksztaBcenia W analizowanym przypadku wystpuje jednoosiowy i jednorodny stan napr|enia scharakteryzowany jednym tylko napr|eniem normalnym w przekroju poprzecznym prta, które jest równocze[nie maksymalnym napr|eniem gBównym w przypadku rozcigania (rys.9.3) i minimalnym w przypadku [ciskania. PozostaBe dwa napr|enia gBówne s równe zeru a ich kierunki to jakiekolwiek dwa prostopadBe do siebie i równocze[nie prostopadBe do Z osi prta. Z à =à 2 x à =à =0 z min 45o Ä = à 2 x X X à =à à =à x max x max Ä = à 2 x 45o à =à =0 z min à =à 2 x Rys. 9.3 Ekstremalne napr|enia styczne wystpuj w przekrojach nachylonych pod ktem 45° do osi prta (rys. 9.3) i równaj si poBowie napr|eD normalnych w przekroju poprzecznym. KoBo Mohra dla rozwa|anego przypadku pokazane jest na rys. 9.4. à = à 2 v x Ä v Ä = Ä = à 2 v max x à = à = à = 0 v min z à = à = à v max x à O O1 v à x Ä = à 2 v x à = à 2 v x 74 Rys. 9.4 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie UkBad (rozkBad) siB wewntrznych w przekroju poprzecznym prta pokazuje rys. 9.5. Z Y N X I à = N A x Rys. 9.5 Warto[ci napr|eD normalnych w tym przypadku nie zale| o wspóBrzdnych y oraz z wic mo|na ich rozkBad, nie tracc czytelno[ci, rysowa pBasko, jak to zostaBo pokazane na rys. 9.6. Z Z à = N A x à = N A x X X lub Rys. 9.6 Stan odksztaBcenia jest te| jednorodny ale trójosiowy. OdksztaBcenia liniowe w kierunku równolegBym do osi prta s maksymalne w przypadku rozcigania i minimalne w przypadku [ciskania. PozostaBe dwa odksztaBcenia gBówne s sobie równe, a ich kierunki to jakiekolwiek dwa prostopadBe do siebie i równocze[nie prostopadBe do osi prta. 9.3. Energia spr|ysta prta rozciganego lub [ciskanego osiowo Znajomo[ elementów macierze napr|eD i odksztaBceD pozwala na wyznaczenie gsto[ci energii spr|ystej i energii spr|ystej dla rozwa|anego przypadku obci|enia prta. Podstawienie zale|no[ci (9.5) do (8.18) daje: 2 1 N ëø öø ¦ = , i std energia spr|ysta prta o dBugo[ci l i polu przekroju poprzecznego A ìø ÷ø 2E A íø øø rozciganego ([ciskanego) osiowo staB siB o warto[ci N wynosi: 2 2 l l 2 2 1 N 1 N N N l ëø öø ëø öø U = ¦ dV = dV = dA = dx = . ìø ÷ø ìø ÷ø +"+"+" +"+"+" +"dx+"+" +" 2E A 2E A 2EA 2EA íø øø íø øø V V 0 A 0 75 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie W przypadku konstrukcji zBo|onej z wielu prtów o ró|nych dBugo[ciach oraz przekrojach poprzecznych obci|onych osiowo siBami podBu|nymi jej energia spr|ysta wynosi: li n Ni2 U = dx , (9.7) " +" 2EAi i=1 0 gdzie sumowanie nale|y wykona po wszystkich przedziaBach charakterystycznych. 9.4. Zasada de Saint-Venanta Wnioski mówice o jednorodno[ci rozkBadu napr|eD czy odksztaBceD w prcie rozciganym osiowo mog budzi pewne zastrze|enia, je[li popatrzymy na ró|ne, wystpujce w praktyce in|ynierskiej, przypadki obci|eD, które redukuj si do siBy rozcigajcej N zaczepionej w [rodku ci|ko[ci przekroju poprzecznego. Mo|na przypuszcza, |e sposób przyBo|enia obci|enia bdzie miaB wpByw na rozkBad napr|eD i odksztaBceD. I tak istotnie jest, ale tylko w bliskim ssiedztwie obszaru przyBo|enia obci|enia. Mówi o tym zasada de Saint-Venanta, która jest jednym z naszych podstawowych zaBo|eD i któr potwierdzaj badania do[wiadczalne (szczególnie wyraznie badania elastooptyczne). Zasad t mo|na sformuBowa nastpujco: je|eli na pewien niewielki obszar ciaBa w równowadze dziaBaj rozmaicie rozmieszczone, ale statycznie równowa|ne obci|enia, to w odlegBo[ci znacznie przekraczajcej wymiary tego obszaru wywoBuj one praktycznie jednakowe stany napr|enia i odksztaBcenia (rys. 9.7). N/A N/A N/A N N N/A 9.5. Spitrzenie napr|eD RozkBad napr|eD normalnych w przekroju poprzecznym rozciganego prta pryzmatycznego jest równomierny. W przypadku rozciganych prtów o zmiennym przekroju poprzecznym napr|enia normalne nie maj staBych warto[ci. Rozwizanie metodami teorii spr|ysto[ci zagadnienie rozciganego prta w ksztaBcie klina (rys. 9.8) pokazuje zmienno[ napr|eD normalnych i dodatkowo wystpowanie napr|eD à max stycznych. Warto[ napr|enia maksymalnego à w stosunku max ± ± ± ± do warto[ci napr|enia nominalnego à = N A wzrasta wraz z n ktem ± . Przy ± =10o napr|enie maksymalne jest o 1.3 % wiksze od nominalnego, a przy ± =30o jest ju| wiksze o 13 % co N dowodzi, |e gdy przekrój zmienia si Bagodnie, to z dostateczn Rys. 9.8 dokBadno[ci w obliczeniach mo|na stosowa wzory jak dla prtów pryzmatycznych. 76 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie W przypadku gwaBtownej zmiany ksztaBtu lokalny wzrost napr|enia mo|e by znaczny. W pokazanym na rys. 9.9 rozciganym pBaskowniku z otworem w jego pobli|u wystpuje du|y wzrost napr|eD, nazywany spitrzeniem lub koncentracj napr|eD. Szczególnie du|a koncentracja napr|eD wystpuje w przypadku ostrych naci (rys. 9.10) i wówczas mówimy o efekcie karbu, który mo|e prowadzi do powstania pknicia, a nastpnie do zniszczenia elementu. Analiz propagacji szczelin zajmuje si mechanika pkania, która obecnie ze wzgldu na wa|no[ i zBo|ono[ problemów, z którymi ma do czynienia stanowi autonomiczny przedmiot mechaniki. N N à à max max à n à n N N Rys. 9.10 Rys. 9.9 9.6. Podstawowe dane do[wiadczalne. Statyczna próba rozcigania W dotychczasowych naszych rozwa|aniach zetknli[my si ju| z takimi wielko[ciami, jak moduB Younga i wspóBczynnik Poissona. S one charakterystyczne dla danego materiaBu i nazwali[my je ogólnie staBymi materiaBowymi. Wspomnieli[my równie|, |e dla ka|dego materiaBu istniej pewne charakteryzujce go wielko[ci siB midzy czsteczkowych, po przekroczeniu których traci on swoj spójno[ (niszczy si). Te jak i inne jeszcze wielko[ci okre[lajce wBasno[ci mechaniczne materiaBu, mog by wyznaczone jedynie na drodze do[wiadczalnej. Sposób i warunki przeprowadzania odpowiednich badaD laboratoryjnych s okre[lone bardzo precyzyjnymi przepisami, podanymi w Polskich Normach. Jednym z podstawowych badaD jest statyczna próba rozcigania, gdy|, jak w |adnym innym do[wiadczeniu, statyczne i kinematyczne warunki brzegowe jakim podlega badana próbka s najbli|sze tym, które zakBadane s w modelu teoretycznym. Realizowane w próbce stany napr|enia i odksztaBcenia reprezentowane s przez dwie wielko[ci: napr|enia normalne à w przekroju poprzecznym badanej próbki oraz odksztaBcenia liniowe µ w kierunki jej osi. Obie te wielko[ci mo|na wyznaczy z prostych pomiarów podczas badania i, co wicej, zwizek midzy nimi à = Eµ zawiera staB materiaBow jak jest moduB Younga E. Dalej przedstawimy najwa|niejsze wyniki próby rozcigania stali, wykonanej w sposób okre[lony norm PN-76/H-04310. Dla innych materiaBów powszechnie stosowanych w konstrukcjach budowlanych (beton czy drewno) obowizuj inne normy ale z uwagi na przyjte zaBo|enia o wBasno[ciach analizowanych przez nas konstrukcji stal jest modelowym materiaBem i dlatego ni si przede wszystkim zajmiemy. Wykonane zgodnie z podan norm próbki (zwykle o przekroju koBowym) stali rozcigane s osiowo w maszynach wytrzymaBo[ciowych najcz[ciej a| do zniszczenia próbki. Podczas próby rejestrowane s zmiany wielko[ci siBy rozcigajcej i wymiarów próbki, dziki czemu 77 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie mo|na sporzdzi tzw. wykres rozcigania w ukBadzie à -µ . Wykres rozcigania stali mikkiej pokazuje rys.9.11. Na osi odcitych mamy odksztaBcenie liniowe à wBókien równolegBych do osi prta, napr|enia H G wyznaczane ze wzoru rzeczywiste " l µ = gdzie: L0 - pierwotna dBugo[ L0 Rm odcinka próbki (dBugo[ pomiarowa), którego F C Re wydBu|enia " l s rejestrowane. B D RS Na osi rzdnych wystpuj napr|enia RH A normalne w przekroju poprzecznym prta, wyznaczane ze wzoru: N µ à = , gdzie: N - siBa rozcigajca próbk, ± A0 O rejestrowan podczas badania, A0 - pole Rys. 9.11 pierwotnego przekroju poprzecznego próbki.. Poniewa| podczas wykonywania próby pole przekroju poprzecznego próbki maleje, to te napr|enia s wielko[ciami umownymi. Omówimy krótko poszczególne charakterystyczne cz[ci wykresu rozcigania. Na prostoliniowym odcinku OA odksztaBcenia s liniowo zale|ne od napr|eD i znikaj po zdjciu obci|enia. Tak wic wBasno[ci materiaBu s liniowo spr|yste i najwiksze napr|enie, przy którym te wBasno[ci jeszcze wystpuj RH , nazywamy granic proporcjonalno[ci albo granic stosowania prawa Hooke a. Na krzywoliniowym odcinku AB, koDczcym si napr|eniem RS , materiaB jest jeszcze spr|ysty ale zale|no[ midzy napr|eniami i odksztaBceniami jest nieliniowa. RS nazywamy granic spr|ysto[ci, po jej przekroczeniu w materiale zaczynaj wystpowa trwaBe (plastyczne) odksztaBcenia. W punkcie C wykresu, któremu odpowiadaj napr|enia Re , w próbce narastaj znaczne odksztaBcenia: 10 do 15 razy wiksze ni| przy granicy spr|ysto[ci, przy staBych a nawet malejcych napr|eniach. Zjawisko to nazywamy pByniciem materiaBu (cz[ CD okre[lana jest jako platforma pBynicia), a napr|enie Re - wyrazn granic plastyczno[ci. PBynicie materiaBu koDczy si w punkcie D, w którym zmienia si charakter wykresu. Przyrost odksztaBceD wymaga przyrostu napr|eD, materiaB si wzmocniB i sytuacja taka trwa a| do punktu F, któremu odpowiada najwiksza siBa uzyskana w czasie próby. Napr|enia odpowiadajce temu punktowi Rm , nazywamy wytrzymaBo[ci na rozciganie. W momencie badania, któremu odpowiada na wykresie rozcigania punkt F, w próbce tworzy si przew|enie, tzw. szyjka i prawie natychmiast próbka w tym miejscu ulega zerwaniu. Podczas próby rozcigania prócz wyznaczenia wy|ej opisanych granicznych warto[ci napr|eD mo|emy wyznaczy moduB Younga i liczb Poissona. ModuB Younga to nic innego jak tangens kta nachylenia liniowej cz[ci wykresu rozcigania: à E = = tg± . µ Rejestrujc zmian [rednicy próbki " d podczas próby mo|emy wyznaczy odksztaBcenia liniowe w kierunku poprzecznym do osi prta : 78 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie " d µ = , gdzie : d0 - pierwotna [rednica próbki. pop d0 Liczb Poissona otrzymujemy dzielc odksztaBceD liniowe w kierunku poprzecznym przez odksztaBcenia liniowe w kierunku równolegBym do osi próbki: µ pop ½ = . µ Wy|ej wspomniano, |e napr|enia na wykresie rozcigania s napr|eniami umownymi, gdy| otrzymane zostaBy przez podzielenie siBy rozcigajcej przez pocztkowe pole przekroju poprzecznego. Napr|eniami rzeczywistymi nazywa bdziemy iloraz siBy przez aktualne pole powierzchni przekroju. W pocztkowym stadium próby rozcigania midzy tymi dwoma napr|eniami nie ma istotnych ró|nic, pojawiaj si one dopiero pod koniec platformy pBynicia. Przebieg zmian napr|eD rzeczywistych na rys.9.11 pokazany zostaB lini przerywan. Wykres rozcigania na rys. 9.11 pokazuje cechy i zachowanie si stali mikkiej nazywanej te| stal niskowglow bo zawarto[ wgla w jej skBadzie nie przekracza 0.30 %. Stal o takiej charakterystyce jest powszechnie stosowana w budowlanych konstrukcjach stalowych. Na rys. 9.12 naszkicowane zostaBy wykresy rozcigania innych metali. Widoczny jest brak w pewnych materiaBach à MPa wyraznej granicy plastyczno[ci Re . W takich przypadkach posBugujemy si umown granic plastyczno[ci oznaczan przez R0.2 i definiowan jako napr|enie, przy którym stal twarda trwaBe odksztaBcenia liniowe wynosz 0.2 %. W przypadku statycznej próby [ciskania 800 (sposób jej wykonania w przypadku metali mo|na znalez w normie PN-57/H-04320) w zakresie napr|eD poni|ej granicy stal mikka plastyczno[ci charakter wykresu [ciskania w 400 ukBadzie à -µ nie odbiega od wykresu miedz rozcigania. Stal mikka, aluminium czy miedz maj granic proporcjonalno[ci, µ % spr|ysto[ci i plastyczno[ci nieomal identyczn jak przy rozciganiu. Przy 0 30 wikszych napr|eniach charakter wykresu si zmienia i jest to powodowane wpBywem Rys. 9.12 aktualnej geometrii badanej próbki - zwiksza si pole jej przekroju poprzecznego. 79 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie Na wielko[ci mechaniczne materiaBów niewtpliwy wpByw maj ró|ne czynniki à MPa zewntrze, przykBadowo mo|na wymieni temperatur, wilgotno[ czy czas. To, jak 800 znaczn zmian wielko[ci mechanicznych Rm bd one powodowa zale|y midzy innymi od rodzaju materiaBu. Ni|ej bardzo pobie|nie, omówione zostan niektóre aspekty wpBywu temperatury i czasu na zachowanie si stali. Re WpByw temperatury na granic plastyczno[ci 400 Re i wytrzymaBo[ na rozciganie Rm pokazuje rys. 9.13. Podwy|szona temperatura aktywizuje wBasno[ci reologiczne stali polegajce, najpro[ciej mówic, na zmianie deformacji w o T C czasie przy staBych obci|eniach. W[ród zjawisk (procesów) reologicznych ciaB staBych 200 400 zwykle rozró|nia si zjawisko peBzania okre[lane jako wzrost odksztaBceD w czasie Rys. 9.13 przy staBych napr|eniach i zjawisko relaksacji definiowane jako spadek napr|eD w czasie przy staBych odksztaBceniach. DBugotrwaBa próba rozcigania stali w podwy|szonej temperaturze tj. próba peBzania (warunki i sposób jej wykonania podany jest w normie PN-57/H-04330) poka|e przebieg zmian odksztaBceD w czasie przy staBym napr|eniu, których wykres, tzw. krzyw peBzania przedstawia rys. 9.14. Wynikiem próby relaksacji byBaby krzywa relaksacji pokazujca zmian napr|eD w czasie przy staBych odksztaBcenia naszkicowana na rys. 9.15. µ à à à à zniszczenie krzywa peBzania krzywa relaksacji à = const µ = const t t Rys .9.14 Rys .9.15 W metalach procesy reologiczne wyraznie si zaznaczaj przy temperaturach powy|ej 0.3  0.4 ich temperatury topnienia. Zjawiska reologiczne, zwBaszcza zjawisko relaksacji ma negatywny wpByw za zachowanie si konstrukcji. Ono jest przyczyn spadku siB spr|ajcych w konstrukcjach spr|onych czy rozluzniania si poBczeD [rubowych i nitowanych. W tablicy poni|ej, podane s warto[ci charakterystyk mechanicznych i staBych materiaBowych dla niektórych materiaBów. Poniewa| wielko[ci te bardzo zale| od skBadu chemicznego, obróbki cieplnej, obróbki plastycznej jak i innych czynników (np. wilgotno[ci w przypadku drewna) podane warto[ci nale|y traktowa orientacyjnie , skupiajc uwag na 80 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie tym z jakim rzdem wielko[ci mamy do czynienia. W nawiasach podana jest wytrzymaBo[ przy [ciskaniu. Granica WytrzymaBo[ ModuB WytrzymaBo[ na Liczba Gsto[ masy plastyczno[ci obliczeniowa Younga MateriaB Poissona rozciganie Rm Á Re Rr E ½ MPa MPa MPa GPa kg/m3 Stal konstrukcyjna 375 225 205 205 0.30 7850 St3SX,St3SY Aluminium 100 50 70 0.32-0.36 2070 Miedz 210-240 70 110 0.30-0.34 8960 {eliwo szare 200-400 95-110 0.23-0.27 7100 OBów 15 18 0.42 11340 Brz 300 113 0.32-0.35 8860 Dural 270 150 67-74 0.32-0.35 2640 Beton B350 2.31 (36) 1.54 (27.7) 38.6 1/6 2500 SzkBo 40-100 56 0.25 2400-2600 Drewno- sosna (wzdBu| 14-26 65-12.5 6 400-500 wBókien) 9.7. Podstawowe zasady i warunki projektowania Majc wyznaczone stany napr|enia, odksztaBcenia i przemieszczenia dla przypadku osiowego rozcigania prtów pryzmatycznych mamy podstawy do projektowania takich elementów konstrukcji in|ynierskich. Na tym przykBadzie tego przypadku omówione zostan podstawowe pojcia i procedury zwizane z projektowaniem przy bardziej zBo|onych przypadkach obci|enia czy elementach konstrukcji. Bdzie to w wikszym stopniu omówienie zasad wymiarowania ni| projektowania, gdy| przy projektowaniu oprócz zasad wymiarowania niezbdna jest znajomo[ przepisów zwanych normami budowlanymi, które bd szczegóBowo omawiane w przedmiotach konstrukcyjnych jak konstrukcje stalowe, betonowe, |elbetowe czy drewniane. Bdzie to raczej omówienie zasad wymiarowania ni| projektowania, gdy| przy projektowaniu oprócz zasad wymiarowania niezbdna jest znajomo[ przepisów zwanych normami budowlanymi, które bd szczegóBowo omawiane w przedmiotach konstrukcyjnych jak konstrukcje stalowe, betonowe, |elbetowe czy drewniane. Zobaczymy pózniej, w trakcie studiowania wymienionych przedmiotów konstrukcyjnych , |e w wielu przypadkach, formuBy czy zale|no[ci podane w normach, które s obowizujce w procesie projektowania bd do[ odlegBe od zasad wymiarowania podanych w tym jak i innych podrcznikach wytrzymaBo[ci materiaBów. Przyczyn tego stanu mo|na przede wszystkim upatrywa w tym, |e wytrzymaBo[ materiaBów posBuguje si w swych rozwa|aniach idealnym teoretycznym modelem materiaBu, konstrukcji, jak i schematach jej zniszczenia, normy za[ staraj si uj w globalny i uproszczony sposób najbardziej istotne mechaniczne aspekty zachowania si elementów konstrukcji. Std np. wytrzymaBo[ materiaBów zazwyczaj okre[la warunki dla napr|eD w punkcie a normy formuBuj warunki no[no[ci dla przekroju. Niemniej jednak nie ma sprzeczno[ci w tych dwóch podej[ciach i co wicej znajomo[ zasad wymiarowania jest niezbdna do zrozumienia i racjonalnego stosowania normowych zasad projektowania. Jak ju| wcze[niej powiedzieli[my materiaB, ksztaBt i wymiary konstrukcji musz by dobrane w taki sposób, aby byBa ona odpowiednio wytrzymaBa, sztywna i stateczna. Je|eli konstrukcja 81 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie lub jej cz[ przestaje przenosi obci|enie, do przeniesienia którego zostaBa przeznaczona lub te| gdy nie odpowiada zaBo|onym warunkom u|ytkowania, mówimy, |e znajduje si w stanie granicznym. Mo|emy wyró|ni dwa stany graniczne: " stan graniczny no[no[ci i " stan graniczny u|ytkowania. Stan graniczny no[no[ci zwizany jest z wystpieniem zniszczenia cigBo[ci materiaBu w punkcie lub obszarze, zmiany konstrukcji w mechanizm, uszkodzeniem spowodowanym zmczeniem materiaBu, utrat stateczno[ci przez cz[ lub caB konstrukcj. Stan graniczny u|ytkowania natomiast zwizany jest z wystpieniem nadmiernych przemieszczeD, uszkodzeD zwizanych z korozj, nadmiernych drgaD itp. Warunki, które konstrukcja musi speBni, wynikajce z obu stanów granicznych formuBowane bd w postaci nierówno[ci, w których w stanie granicznym no[no[ci bdzie wystpowa pewna graniczna warto[ napr|eD, a w stanie granicznym u|ytkowania graniczna warto[ przemieszczeD zwizana z warunkami u|ytkowania. Te graniczne warto[ci napr|eD, wyznaczane na podstawie do[wiadczeD (np. próby rozcigania czy [ciskania) i analizy probabilistycznej otrzymanych z nich wyników, gwarantuj bezpieczny stan materiaBu w danym punkcie i nazywane s jego wytrzymaBo[ci charakterystyczn. Poniewa| w procesie projektowania konstrukcji mogce wystpi liczne czynniki przypadkowe, zwizane np. z niedokBadno[ci danych o geometrii konstrukcji, jej obci|eniach czy bBdach wykonania, do obliczeD przyjmowana jest wytrzymaBo[ obliczeniowa, bdca ilorazem wytrzymaBo[ci charakterystycznej i wspóBczynników materiaBowych speBniajcych rol wspóBczynników bezpieczeDstwa. W praktyce projektowej dowiemy si, |e wytrzymaBo[ obliczeniowa jest zwizana nie tylko z samym materiaBem ale równie| z rodzajem konstrukcji. Polska Norma do obliczania i projektowania ogólnobudowlanych konstrukcji stalowych PN-90/B-03200 wyró|nia tylko jedn wytrzymaBo[ obliczeniow stali oznaczan przez fd (modyfikowan wspóBczynnikami liczbowymi dla innych przypadków obci|enia), podczas gdy norma obowizujca przy projektowaniu mostów PN-82/S-100052 wyró|nia wytrzymaBo[ obliczeniow stali elementów konstrukcji mostowych pracujcych na rozciganie i [ciskanie osiowe, rozciganie przy zginaniu R , na [cinanie Rt , na docisk powierzchni przylegajcych Rd , na docisk powierzchni stycznych RdH . W normach zwizanych z konstrukcjami betonowymi, |elbetowymi, drewnianymi i murowymi wystpuj jeszcze inne wielko[ci. Dlatego te| w toku naszych dalszych rozwa|aD, nie umniejszajc zasadniczo ich ogólno[ci, bdziemy si posBugiwa jedynie pojciami wytrzymaBo[ci obliczeniowej przy [ciskaniu Rc , przy rozciganiu Rr i przy [cinaniu Rt . W przypadku materiaBu izonomicznego (np. stal) i napr|eD normalnych, u|ywa bdziemy jednej wytrzymaBo[ci obliczeniowej R . W zwizku z powy|szym warunki wymiarowania prtów osiowo rozciganych bd miaBy posta: " ze wzgldu na stan graniczny no[no[ci N maxà = max d" Rr x A " ze wzgldu na stan graniczny u|ytkowania N l max " l = max d" " ldop . E A 82 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie W przypadku prtów osiowo [ciskanych w miejsce wytrzymaBo[ci obliczeniowej przy rozciganiu Rr nale|y wstawi wytrzymaBo[ obliczeniow przy [ciskaniu Rc , przy czym musimy pamita, |e prt musi by w stanie równowagi statecznej i warunki jej zapewnienia bd sformuBowane w toku dalszych wykBadów. 9.8. PrzykBady PrzykBad 9.8.1. Wyznaczy [rednice koBowego stalowego prta o skokowo zmiennym przekroju poprzecznym obci|onym jak na rysunku je[li wytrzymaBo[ obliczeniowa stali R = 165 MPa. Po okre[leniu wymiarów przekroju poprzecznego obliczy przemieszczenia wzdBu| osi prta u(x) i zmian [rednicy w przekroju najwikszej siBy podBu|nej, je[li moduB Younga E = 205 GPa, a liczba Poissona ½ = 0.3. Rozwizanie Zrednice wyznaczymy z warunku no[no[ci i wpierw nale|y wyznaczy siBy osiowe w prcie. Jest to proste zadanie w analizowanym przykBadzie i ich rozkBad pokazany jest na rysunku. Zrednica na odcinku AB: 100 kN 200 kN N N AB AB 150 kN d" R ’! AAB e" u AAB R x C D 2 B d1 A À d1 450* 103 d2 e" ’! d1 e" 5.89* 10-2 m 4 165* 106 1.0 m 0.5m 0.5m Przyjto do wykonania d1 = 6.0 cm. N(x) kN Zrednica na odcinku BD: N max N BD BD max d" R ’! ABD e" ABD R 2 À d2 350* 103 e" ’! d2 e" 5.20* 10-2 m 4 165* 106 u(x) mm Przyjto do wykonania d2 = 5.2 cm. Przemieszczenia wzdBu| osi prta (wydBu|enia) u(x) : x x d u(x) N(x)dx µ (x)= ’! d u(x) = µ (x)dx ’! u(x) = (x)dx ’! u(x) = x x x +"µ +" dx E A 0 0 N gdy N(x) jest staBe to u(x) = x i wydBu|enie jest liniow funkcj wspóBrzdnej x. E A Std w rozwa|anym przykBadzie: 0 < x < 1.0 m 450 *103 u(x)= x =0.78*10-3 x 205*109 (À 62 4)*10-4 83 350 450 150 1.35 0.78 1.18 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie u(1)= " lAB = 0.78 *10 -3 m = 0.78 mm . 1.0 < x < 1.5 m 350*103 u(x)= " lAB + (x -1) = " lAB + 0.80*10-3(x -1) 205*109 (À 5.22 4)*10-4 u(1.5)= " lAC = " lAB + " lBC = (0.78+ 0.40 )*10-3 = 1.18*10  3 m = 1.18 mm 1.5 < x < 2.0 m 150*103 u(x)= " lAC + (x -1.5) = " lAC + 0.34*10-3(x -1.5) 205*109 (À 5.22 4)*10-4 u(2.0)= " lAD = " lAB + " lBC + " lCD = (0.78+ 0.40 + 0.17)*10-3 = 1.35*10  3 m =1.35 mm . Zmiana wymiarów [rednicy w miejscu najwikszej siBy podBu|nej wynosi: N 450 *103 AB " d1 = -½ d1 = -0.3 6*10-2 = -0.014*10-3 m = -0.014 mm . E AAB 205*109(À 62 4)*10-4 Warto zwróci uwag jak maBe s wielko[ci przemieszczeD i zmiany wymiarów w stosunku do pocztkowych wymiarów konstrukcji. Potwierdza to zasadno[ przyjcia zaBo|enia zasady zesztywnienia jak i pózniejsze zaBo|enia o maBych odksztaBceniach. PrzykBad 9.8.2. Prt pryzmatyczny, jak na rysunku, obci|ony jest tylko ci|arem wBasnym. Wyznaczy N(x), à (x) i u(x) x x je[li znane s jego: pole przekroju A, ci|ar l objto[ciowy ³, dBugo[ l oraz moduB spr|ysto[ci podBu|nej E. Obliczy dBugo[ N(x) zerwania je[li wytrzymaBo[ na rozciganie wynosi Rm. Rozwizanie Wyznaczenie siB podBu|nych: N(x)= A(l - x)³ ; max N(x)= N(0)= Al ³ SiBy podBu|ne zmieniaj liniowo wzdBu| osi prta i osigaj maksymaln warto[ w utwierdzeniu. N(x) Napr|enia normalne: à (x) = =(l - x)³ ; maxà =à (0)=l ³ x x x A Warto[ci napr|eD te| zmieniaj si liniowo wzdBu| osi prta, osigaj maksymaln warto[ w utwierdzeniu i ta maksymalna warto[ nie zale|y od pola przekroju poprzecznego prta. Przemieszczenia wzdBu| osi prta (wydBu|enia) u(x) : x d u(x) µ (x)= ’! d u(x) = µ (x)dx ’! u(x) = (x)dx x x x +"µ dx 0 x x à (x) ³ ³ ³ x 2 u(x)= dx = (l - x)dx = - [(l - x)2 - l ] = (2lx - x2) +" +" E E 2E 2E 0 0 84 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie 2 ³ l max u =u(l)= " l = 2E Przemieszczenia s kwadratow funkcj wspóBrzdnej x i osigaj sw najwiksz warto[ na koDcu prta, przy czym warto[ ta nie zale|y od pola przekroju poprzecznego prta. Wykresy poszukiwanych funkcji pokazuje rysunek poni|ej. à (x) N(x) u(x) x l ³ Al³ x l 2 ³ l 2E DBugo[ zerwania lR to dBugo[ prta, obci|onego jedynie ci|arem wBasnym, przy której najwiksze w nim napr|enia normalne bd równe wytrzymaBo[ci na rozciganie (mo|na powiedzie: dBugo[ przy której zerwie si pod ci|arem wBasnym). Zatem: Rm maxà = Rm =lR ³ ’! lR = x ³ Jak wida dBugo[ zerwania lR jest staB materiaBow. PrzykBadowe wielko[ci dBugo[ci zerwania: drewno sosnowe 13.5 km, stal niskowglowa 4.8 km, stal wysokowglowa 9.1 km, duraluminium 16.9 km . PrzykBad 9.8.3. Na 1 m dBugo[ci Bawy fundamentowej o q =250 kN/m przekroju prostoktnym bxh wykonanej z betonu o ci|arze objto[ciowym ³ = 22 kN/m3 przekazuje si równomiernie rozBo|one obci|enie ze [ciany q = 250 kN/m. Wyznaczy potrzebn szeroko[ fundamentu b h je[li jej wysoko[ h = 1.5 m, a wytrzymaBo[ obliczeniowa gruntu na [ciskanie, na którym jest on 1.0 m posadowiony wynosi Rc,g = 0.2 MPa b Rozwizanie SiBa przekazywana z fundamentu na grunt wynosi: N = q* 1 + ³ * h* b* 1 Z warunku no[no[ci wynika: N q* 1 +³ * h* b* 1 d" Rc,g ’! d" Rc,g b* 1 b* 1 250* 103 + 22* 103 * 1.5* b d" 0.2* 106 ’! b e" 1.5 m. b PrzykBad 9.8.4. Nadpro|e wykonane z belki dwuteowej 200 przekazuje na mur obci|enie w postaci siBy P = 60 kN. Obliczy potrzebn dBugo[ oparcia belki przyjmujc, |e napr|enie obliczeniowe muru na [ciskanie Rc,m = 2.0 MPa. 85 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie P Rozwizanie Z warunku no[no[ci wynika: P P 60*103 a d" Rc,m ’! a e" ’! a e" ’! ae"33.3*10-2 m s* a s* Rc,m 9*10-2 * 2*106 s=9 cm Przyjto do wykonania a =35cm. a W dwóch ostatnich powy|szych przykBadach warto zauwa|y jak schemat obliczeniowy (prt pryzmatyczny osiowo obci|ony) daleko odbiega od rzeczywistej konstrukcji. PrzykBad 9.8.5. Wyznaczy nacisk N na 1 m dBugo[ci przyczóBka mostu jaki wywiera pByta |elbetowa o grubo[ci h = 42 cm przy wzro[cie temperatury "T = 25° C je[li moduB spr|ysto[ci podBu|nej betonu E = 38.6 GPa a wspóBczynnik rozszerzalno[ci liniowej ±T = 10-5 /°C. PByta przylega [ci[le do obu przyczóBków. Rozwizanie WydBu|enie rozpito[ci pByty l w przypadku jej swobodnego podparcia byBoby równe "l = ±T "T l. Skrócenie jej rozpito[ci na skutek przyBo|enia [ciskajcej siBy wynosi "l = Nl/EA. Porównanie obu tych wielko[ci daje równo[: Nl ±T "T l = ’! N =±T "T E h =10-5 * 25* 38.6* 109 * 0.42 = 4.053* 103 kN. E * h* 1 Wida z powy|szego, |e ta siBa (a jest ona bardzo du|a) nie zale|y od rozpito[ci pByty mostowej. Oczywi[cie szeroko[ potrzebnej szczeliny dylatacyjnej bdzie od niej zale|aBa. PrzykBad 9.8.6. Dobra potrzebny przekrój prta AB w pasie dolnym podanej stalowej kratownicy, je[li wytrzymaBo[ obliczeniowa stali R = 215 MPa. Przekrój prta ma by zBo|ony z dwóch ktowników równoramiennych. Po wyznaczeniu przekroju obliczy no[no[ tego prta. Rozwizanie 100 kN 100 kN 100 kN 100 kN 100 kN 50 kN 50 kN SiB w prcie AB wyznaczymy metod Rittera. Warunek C równowagi odcitej lewej cz[ci kratownicy daje: 2 m L £ M = 0 C 2 m 300 * 4 - 50 * 4 -100 * 2 - N * 4 = 0 AB A B N AB N = 200kN (prt jest rozcigany) AB 6*2 m 300 kN 300 kN 86 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie Potrzebne pole przekroju poprzecznego wyznaczamy z warunku granicznego no[no[ci: N N 200 *103 AB AB d" R ’! A e" ’! A e" =9.302 *10-4 m2 = 9.302 cm2 . A R 215*106 Przyjto z tablic profili walcowanych 45 mm 2 45/45/6, których pole przekroju poprzecznego A=10.2 cm2 (najbli|sze w tablicach ale wiksze od obliczonego). Przez no[no[ prta rozumiemy najwiksz siB podBu|n któr mo|e przenie[ bez utraty cigBo[ci. Z warunku no[no[ci otrzymujemy no[no[ prta AB: max N AB d" R ’! max N d" A R ’! max N d"10.2* 215* 102 = 219.3* 103 N. AB AB A stal PrzykBad 9.8.7. Wyznaczy potrzebne wymiary C przekrojów poprzecznych prtów danego ukBadu d przegubowo-prtowego je[li: wytrzymaBo[ obliczeniowa stali R = 165 MPa i wytrzymaBo[ 3.0 m obliczeniowa drewna przy [ciskaniu Rc,d = 10 MPa. drewno Po wyznaczeniu wymiarów okre[li poBo|enie a punktu B po deformacji, je[li moduBy spr|ysto[ci A B ± podBu|nej stali i drewna wynosz : Es = 205 GPa i Ed = 9 GPa. 4.0 m P = 24 kN NBC Rozwizanie SiBy w prtach wyznaczymy z warunków równowagi siB dziaBajcych na wzeB B. NAB £ X =0; - NBC cos± - N = 0 B ± AB £ Y =0; NBC sin± - P =0 Y X N = -32.0 kN (prt [ciskany) AB P = 24 kN NBC = 40.0 kN (prt rozcigany) Wymiary przekrojów poprzecznych prtów wyznaczymy z warunku granicznego no[no[ci. Prt AB  drewniany; [ciskany: Prt BC  stalowy; rozcigany: 2 N N 32 *103 N NBC À d 40 *103 AB AB BC d" Rc,d ’! AAB e" ’! a2 e" d" Rs ’! ABC e" ’! e" AAB Rc,d ABC Rs 4 10*106 165*106 d e"1.76 *10-2 m a e"5.66 *10-2 m Przyjto do wykonania d = 1.8 cm. Przyjto do wykonania a = 6.0 cm. WydBu|enie prta BC Skrócenie prta AB 87 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie N lAB 32 *103 *4 NBC lBC 40*103 *5 AB " lAB = = = " lBC = = = Ed AAB Es ABC 9 *109 * 36 *10-4 205*109 *(À 1.82 4)*10-4 = 0.395 *10-2 m. = 0.383*10-2 m. Ze wzgldu na bardzo maBe skrócenie i wydBu|enie prtów, poBo|enia punktu B po deformacji poszukiwa bdziemy na prostych prostopadBych do pierwotnych kierunków prtów, tak ± uB B u jak to jest pokazane na rysunku obok, nazywanym planem przemieszczeD. W przyjtym ukBadzie odniesienia wspóBrzdne "lAB ± "lBC wektora przemieszczenia B B'(uB ,vB ) maj warto[ci: uB = - " lAB = - 0.395 cm ± 4 vB = " lAB ctg± + " lBC sin± = 0.395 + 0.383 0.6 =1.165 cm B 3 vB Przerywane linie na planie przemieszczeD wyja[niaj, w jaki v sposób wyliczono vB . PrzykBad 9.8.8. Wyznaczy wspóBrzdne wektora przemieszczenia punktu przyBo|enia siBy podanego ukBadu przegubowo-prtowego. Rozwizanie 1 Przyjmijmy, |e znane s warto[ci siBy, wielko[ci okre[lajce geometri ukBadu i moduB Younga co A ± pozwala wyliczy siBy w prtach ukBadu i wielko[ci wydBu|enia i skrócenia odpowiednich prtów "1 i "2 . ² Przy dowolnej geometrii ukBadu kBopotliwe jest po P 2 narysowaniu planu przemieszczeD wyznaczenie wspóBrzdnych wektora przemieszczenia punktu przyBo|enia siBy A A' (uA,vA). Aatwo mo|na to zrobi postpujc w pokazany ni|ej sposób. W rozwa|anym punkcie przyjmijmy ukBad odniesienia 1 (u, v) w którym chcemy wyznaczy wspóBrzdne wektora przemieszczenia. WspóBrzdne wersorów A u ± kierunkowych prtów w przyjtym ukBadzie wynosz ² odpowiednio: e1 (cos±, sin±) oraz e2 (- cos ² , sin ² ) "1 e2 e1 i ich wyznaczenie jest proste przy znanej geometrii 2 "2 ukBadu. Korzystajc z wBasno[ci iloczynu skalarnego wektorów mo|emy napisa ukBad równaD: ñø uA cos± + vA sin± = " ñø ôø A A' e1 = " 1 1 ’! , òø òø (- cos ² )+ vA sin ² = " ôø e2 = " óøuA 2 óøA A' 2 z którego nie jest trudno wyliczy obie poszukiwane A v wspóBrzdne uA oraz vA . 88 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie W omawianym przykBadzie przyjmuj one warto[ci: "1 sin ² - "2 sin± "1 cos ² + "2 cos± uA = ; vA = . sin± cos ² + sin ² cos± sin± cos ² + sin ² cos± PrzykBad 9.8.9. Wyznaczy siBy w odksztaBcalnych prtach ukBadu statycznie wyznaczalnego i wspóBrzdne wektora przemieszczenia punktu K. Dane s warto[ci obci|eD, moduBy spr|ysto[ci i wymiary ukBadu. NieodksztaBcalne prty ukBadu narysowane zostaBy grubymi liniami. B K 2 4P a A P a 1 C D a a a W celu wyznaczenia siB w odksztaBcalnych prtach dokonujemy podziaBu konstrukcji, a nastpnie rozpatrujemy warunki równowagi odcitych cz[ci. B K N2 N2 4P a P A a N1 HC HD D C VD a a VC £ M =0 ’! N2 * 2a - 4P * a =0 £ M = 0 ’! N1 * a - N2 * 2a + P * a =0 D C N2 = 2P N1 = 3P Znajomo[ siB w prtach 1 oraz 2 pozwala wyznaczy ich wydBu|enia: 3P a 4P a "1 = oraz "2 = . E1A1 E2 A2 Przemieszczenie punktu K bdzie zale|aBo od przemieszczenia punktu B spowodowanego wydBu|eniem prta 1 oraz wydBu|enia prta 2. Plan przemieszczeD pokazuje rysunek ni|ej. 89 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie 2"1 +"2 2"1 u B 2 B K ± A a K "1 v A ± a 1 C D a a a PoBo|enia punktu A po deformacji poszukujemy na prostopadBej do pierwotnego kierunku prta 1 i prostopadBej do kierunku odcinka AC, który jest nieodksztaBcalny. Podobnie postpujemy w punkcie K. WspóBrzdne przemieszczenia wektora punktu K wynosz: uK = 2"1 + "2 i vK =(2"1 + "2 ) tg± gdzie: tg ± = 1/2. B PrzykBad 9.8.10. Prt BC ( na odcinku B1 2a  drewniany na odcinku 1C  stalowy), 2 m potrzymuje sztywn ram AD konstrukcji P=12 kN prtowej o geometrii i obcizeniu jak na 1 rys. Wyznaczy wymiar a prta BC z a 2 m warunku no[no[ci , je[li: wytrzymaBo[ D obliczeniowa na rozciganie stali C q=10 kN/m Rs = 215 MPa, drewna Rd = 8 MPa, i warunku u|ytkowania |adajcym aby 4 m pionowe przemieszczenie punktu D - vD nie przekraczaBo 1 cm. ModuB spr|ysto[ci wynosz: stali Es = 205 GPa, drewna A Ed = 9 GPa. 4 m 2 m Rozwizanie NB1 Obliczenie siB osiowych w prcie BC. SiB na odcinku B1 wyznaczymy z warunku P=12 kN zerowania si momentów wzgldem punktu A wszystkich siB dziaBajcych na odcit D cz[ konstrukcji (rys. obok) = 0 , C "M A q=10 kN/m NB1 * 4 2 +12* 4 2 -10* 4* 2 = 0 , 4 m NB1 = 2.142 kN. SiBa na odcinku 1C jest równa: A HA N1C = NB1 + P = 2.142 +12.00 = 14.142 kN. 4 m VA 90 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie Wyznaczenie wymiaru a z warunku no[no[ci: prt stalowy: N1C À a2 14.142*103 d" Rs ’! e" ’! a e" 0.915* 10-2 m, 4 À a2 4 215* 106 prt drewniany: NB1 2.142*103 d" Rd ’! 4a2 e" ’! a e" 0.818*10-2 m. 4 a2 8*106 Wyznaczenie wymiaru a przekroju prta z C D warunku u|ytkowania. Pionowe przemieszczenie punktu D, które C vD wynosi (patrz rys. obok) ± B vD = DD' cos ² ± D 4 m B potrzebujemy wyrazi poprzez wydBu|enie prta BC. Z planu przemieszczeD pokazanego obok ² odczytujemy, cos ² = 6 42 + 62 = 0.832 , A 4 m 2 m DD' = 42 + 62 tg± = 7.211 tg± tg± = 4 2 CC' WydBu|enie prta BC : NB1lB1 N1Cl1C 2.142* 2 2 14.142* 2 2 " lBC = CC' = " lB1 + " l1C = + = + = Ed * AB1 Es * A1C 9* 109 * 4a2 205* 109 * À a2 4 = 0.417* 10-9 a-2 Pionowe przemieszczenie punktu D: vD = DD' cos ² = 33.938* CC' = 14.152* 10-9 a-2 , std warunek u|ytkowania daje: 14.152* 10-9 a-2 d" 1* 10-2 ’! a e" 1.189* 10-2 m. Jak widc z obliczeD o wielko[ci a decyduje w tym przypadku stan graniczny u|ytkowania i ostatecznie przyjto do wykonania a = 1.20 cm. PrzykBad 9.8.11. Wyznaczy siBy w prtach ukBadu pokazanego na rysunku, obci|onego siB P = 48 kN je[li przekroje wszystkich prtów s jednakowe o polu A = 2 cm2 . Okre[li poBo|enie punktu przyBo|enia siBy po deformacji je[li moduB Younga materiaBu prtów E = 205 GPa. 91 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie 3.2 m 1.8 m l1 = 4.0 m, l2 = 2.4 m, l3 = 3.0 m 1 3 2 sin± = 0.8 2.4 m ± cos± = 0.6 K P Rozwizanie Konstrukcja jest jednokrotnie statycznie niewyznaczalna. Wida to wyraznie po wyciciu wzBa K, na który, oprócz siBy zewntrznej P, oddziaBywaj trzy niewiadome siBy osiowe z prtów, a poniewa| tworz one ukBad siB zbie|nych, to istniej jedynie dwa niezale|ne warunki równowagi. W przypadku konstrukcji statycznie niewyznaczalnych, aby wyznaczy siBy przekrojowe lub reakcje oprócz równaD równowagi musimy sformuBowa równania geometryczne wynikajce z kinematycznych warunków brzegowych (sposobu podparcia lub wzajemnych poBczeD elementów konstrukcji). Liczba niezale|nych równaD geometrycznych jest równa  krotno[ci statycznej niewyznaczalno[ci ukBadu. Tak wic komplet równaD, który pozwala na wyznaczenie siB przekrojowych, skBada si z równaD równowagi i równaD geometrycznych. W tym miejscu nale|y powiedzie jeszcze o innej wa|nej ró|nicy midzy ukBadami statycznie niewyznaczalnymi i wyznaczalnymi. Rzecz w tym, |e na wielko[ci siB przekrojowych w konstrukcjach statycznie niewyznaczalnych maj wpByw: zmiany temperatury, bBdy monta|owe, osiadanie podpór, charakterystyki geometryczne przekrojów (pole przekroju, momenty bezwBadno[ci) jak i staBe materiaBowe. W konstrukcjach statycznie wyznaczalnych siBy przekrojowe s niezale|ne od tych zjawisk i parametrów. Równania równowagi: N1 N2 N3 £ X = 0; , ± - N1 sin± + N3 cos± = 0 K £ Y = 0; . N1 cos± + N2 + N3 sin± = P P 1 Warunek geometryczny w rozwa|anym ukBadzie wynika 2 3 z poBczenia trzech prtów w wzle K. WydBu|enia ± prtów musz by takie, aby po deformacji koDce u K prtów schodziBy si w jednym punkcie. Narysowany e3 obok plan przemieszczeD stanowi podstaw do e1 sformuBowania równania geometrycznego, a dokBadniej " 3 mówic równania nierozdzielno[ci przemieszczeD. Przy e2 " 1 wyznaczeniu tego równania zastosujemy wcze[niej opisane podej[cie, wykorzystujce iloczyny skalarne ' wektora przemieszczenia K K (uK ,vK ) i wersorów " 2 K v 92 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie kierunkowych prtów ukBadu e1, e2 , e3 . I tak, wspóBrzdne wersorów w przyjtym ukBadzie osi (u, v) s: e1(sin±, cos±), e1(0, 1), e3(- cos±, sin±). UkBad równaD, z którego dla dowolnej geometrii ukBadu Batwo mo|emy wyznaczy równanie nierozdzielno[ci przemieszczeD ma posta: ' ñø K K Å"e1 = "1 ôø ôøK K ' Å"e2 = "2 òø ' ôøK K Å"e3 = "3 ôø óø Z takiego ukBadu zawsze mo|na uzyska równanie wi|ce wydBu|enia prtów. Podstawienie danych z rozwa|anego przykBadu daje ukBad: uK sin± + vK cos± = "1 ñø ôø vK = "2 òø ôø- uK cos± + vK sin± = "3 óø z którego otrzymujemy równanie geometryczne w postaci: "2 = "1 cos± + "3 sin± . Ostatecznie komplet równaD do wyznaczenia siB przekrojowych przedstawia si nastpujco: ñø ôø - N1 sin± + N3 cos± = 0 ôø N1 cos± + N2 + N3 sin± = P . òø ôø N2 l2 N1 l1 N3 l3 = cos± + sin± ôø E A E A E A óø W wyniku jego rozwizania otrzymujemy: N1 = 12.0 kN, N2 = 28.0 kN, N3 = 16.0 kN. WydBu|enia prtów wynosz: 12 *103 * 4 28*103 * 2.4 "1 = = 1.171*10-3 m, "2 = = 1.639 *10-3 m, 205*109 * 2 *10-4 205*109 * 2 *10-4 16 *103 *3 "3 = = 1.171*10-3 m. 205*109 * 2 *10-4 WspóBrzdne wektora przemieszczenia punktu K, wyznaczone z ukBadu równaD: uK sin± + vK cos± = "1 ñø , òø vK = "2 óø s równe: uK = 0.234 mm, vK = 1.639 mm . PrzykBad 9.8.12. Wyznaczy siBy w prtach podanego ukBadu przy wzro[cie temperatury "T = 30° C, je[li: moduB spr|ysto[ci podBu|nej stali E = 205 GPa a wspóBczynnik 93 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie rozszerzalno[ci liniowej µT = 12*10-6 /°C , przekroje poprzeczne wszystkich prtów s jednakowe o polu A = 2 cm2 . 3.2 m 1.8 m l1 = 4.0 m , l2 = 2.4 m, l3 = 3.0 m, 1 2 3 sin± = 0.8 2.4 m ± cos± = 0.6 K Rozwizanie Konstrukcja jest statycznie niewyznaczalna. wic zmiana warunków jej pracy w postaci zmiany temperatury czy przemieszczania si podpór skutkuje powstawaniem w niej siB przekrojowych, w tym przypadku bd to siBy podBu|ne. W równaniach równowagi nie wystpi zewntrzne siBy obci|ajce, we wzorach na wydBu|enia prtów dojd czBony zwizane ze wzrostem temperatury. Równania równowagi: N3 N1 N2 £ X = 0 - N1 sin± + N3 cos± = 0 ± £ Y = 0 K N1 cos± + N2 + N3 sin± = 0 Warunek geometryczny jest taki sam jak w przykBadzie 9.8.11 bo geometria ukBadu jest identyczna. "2 = "1 cos± + "3 sin± , ale zmieni si wzory okre[lajce zmian dBugo[ci prtów, gdy| pojawi si czBony zwizane ze zmian temperatury: N1 l1 N2 l2 N3 l3 "1 = + µT "T l1, "2 = + µT "T l2 , "3 = + µT "T l3 , E A E A E A i komplet równaD do wyznaczenia siB osiowych w prtach ma posta: ñø ôø - N1 sin± + N3 cos± = 0 ôø ôø N1 cos± + N2 + N3 sin± = 0 òø ôø N2 l2 ëø N1 l1 öø ëø N3 l3 öø ÷ø ÷ø + µT "T l2 = ìø + µT "T l1 ÷ø cos± + ìø + µT "T l3 ÷ø sin± ôø ìø ìø ôø E A E A E A íø øø íø øø óø W wyniku jego rozwizania otrzymujemy: N1 = -7.38 kN, N2 = 12.30 kN, N3 = -9.84 kN. 94 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie PrzykBad 9.8.13. Wyznaczy siBy w prtach ukBadu 1 pokazanego na rysunku, 4 m obci|onego siB P = 60 kN je[li wszystkie prty maj jednakowe przekroje poprzeczne i P 3 m jednakowe s ich moduBy 3 2 Younga. 3 m 4 m Rozwizanie Konstrukcja jest jednokrotnie statycznie niewyznaczalna. Równania równowagi: N1 £ X = 0; ±1 K , - N1 cos±1 - N2 cos±2 + N3 cos±3 = 0 ±2 ±3 P £ Y = 0; N2 . N3 N1 sin±1 - N2 sin±2 - N3 sin±3 = P Równanie nierozdzielno[ci przemieszczeD napiszemy na u podstawie przyjtego ( narysowanego obok) planu ±1 K przemieszczeD. Wektor przemieszczenia liniowego wzBa ±2 ±3 w którym przyBo|ona jest siBa, w przyjtym ukBadzie e3 ' e2 (uK ). " 3 odniesienia (u, v), ma wspóBrzdne K K ,vK e1 Wersory kierunkowe osi prtów maj wspóBrzdne: " 2 e1(cos±1, sin±1), e2(- cos±2 , sin±2 ), " 1 e3(cos±3 , sin±3). v K Z geometrii konstrukcji bez trudu wyznaczamy: cos±1 = 0.600 , sin±1 = 0.800 , cos±2 = sin±2 = 0.707 , cos±3 = 0.800 , sin±3 = 0.600 . UkBad równaD, z którego mo|emy wyznaczy równanie nierozdzielno[ci przemieszczeD ma posta: ñø K K' Å"e = " 1 1 ôø ôø Å" e = " ’! òøK K' 2 2 ôøK K' Å" e = " 3 3 ôø óø ñø cos±1 * uK + sin±1 * vK = " ñø 0.600* uK + 0.800* vK = " 1 1 ôø ôø òø- cos±2 * uK + sin±2 * vK = " ’! òø- 0.707* uK + 0.707* vK = " 2 2 ôø ôø cos±3 * uK + sin±3 * vK = " 0.800* uK + 0.600* vK = " 3 3 óø óø 95 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie W równaniach wystpuj bezwzgldne warto[ci zmian dBugo[ci prtów, bo plan przemieszczeD zakBada równie| skrócenie niektórych prtów. Z tego ukBadu wyznaczamy poszukiwane równanie geometryczne: 5.000* " - 5.000* " =1.414* " , ale plan przemieszczeD zakBada wydBu|enie prta 1 i 1 3 2 skrócenie prtów 2 i 3, wic " < 0 oraz " < 0, zatem " = -" i " = -" , i 2 3 2 2 3 3 ostatecznie równanie geometryczne ma posta: 5.000 *" + 5.000*" = -1.414 * " . 1 3 2 Uwzgldniajc, |e sztywno[ na rozciganie EA wszystkich prtów jest jednakowa, komplet równaD do wyznaczenia siB w prtach podanego ukBadu jest nastpujcy: ñø - 0.600N1 -0.707N2 + 0.800N3 =0 ôø 0.800N1 -0.707N2 - 0.600N3 = 60 òø ôø5.000N *5 + 5.000N2 *5 = -1.414N2 * 2 *3 óø 1 W wyniku jego rozwizania otrzymujemy: N1 = 26.353 kN, N2 = -41.034 kN, N3 = -16.505 kN. PrzykBad 9.8.14. Wyznaczy potrzebn [rednice stalowych odksztaBcalnych prtów ukBadu 2 1 1.0 m q obci|onego jak na rys., je[li: q =50 kN/m, A1 = 2 A2 , E1 = E2 = E , R =165 MPa. Narysowany pogrubion lini prt ABC jest A B C nieodksztaBcalny. 1.0 m 1.0 m 1.0 m Rozwizanie UkBad jest jednokrotnie statycznie niewyznaczalny. Aby wyznaczy siBy przekrojowe oprócz jednego równania równowagi potrzebujemy dodatkowo jednego równania geometrycznego. N2 N1 Równanie równowagi: q £ M = 0 A 2 HA A N1 *1+ N2 * - q *3*1.5= 0 B C 2 VA Poziomy prt jest nieodksztaBcalny, i mo|e si obraca tylko wzgldem punktu A. Pamitajc o tym, |e poBo|enia punktów po 1 2 deformacji poszukiwa bdziemy na B C prostopadBych do pierwotnych kierunków "2 prtów, mo|emy napisa poni|sze równanie geometryczne: B "1 C ' B B' C C ' = , ale B B' = "1; C C = 2 "2 1 2 std: 2 "1 = 2 "2 96 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie N1 l1 N2 l2 Podstawiajc za "1 = oraz "2 = wraz z zale|no[ciami midzy dBugo[ciami E A1 E A2 prtów ich przekrojami i moduBami Younga do równania geometrycznego otrzymujemy: N1 = 2N . 2 Komplet równaD z którego mo|emy wyznaczy siBy w prtach ma posta: 2 ñøN + N2 = 4.5q ôø 1 a jego rozwizanie daje: N1 =131.80 kN, N2 = 65.90 kN. òø 2 ôø N1 = 2N2 óø Potrzebne [rednice prtów wyznaczymy z warunku no[no[ci: 2 N1 À d1 131.80* 103 Prt 1: d" R ’! e" ’! d1 e"3.189* 10-2 m. A1 4 165* 106 2 N2 À d2 65.90* 103 Prt 2: d" R ’! e" ’! d2 e" 2.255* 10-2 m. A2 4 165* 106 Poniewa| siBy w prtach zostaBy wyznaczone przy zaBo|onych proporcjach A = 2A wic 1 2 [rednice prtów zwizane s zale|no[ci d1 = 2 d2 i do wykonania przyjto d1 = 3.20 cm a d2 = 2.26 cm.] PrzykBad 9.8.15. Wyznaczy napr|enia i zmiany B C dBugo[ci odksztaBcalnych prtów ukBadu prtowego 0.5P obci|onego jak na rysunku, je[li siBa P = 100 kN, pola przekrojów poprzecznych prtów 2 1.0 m A1 = 4 cm2, A2 = 2 cm2, moduB spr|ysto[ci podBu|nej A 1 E1 = E2 = 205 GPa. K P 1.0 m 1.0 m Rozwizanie UkBad jest jednokrotnie statycznie niewyznaczalny. B Równanie równowagi: 0.5P £ M = 0 HB N2 B VB P N1 *1- N2 * 2 - P *1+ *1 = 0 2 N1 P K Na podstawie zaBo|onego planu przemieszczeD mo|emy napisa K równanie geometryczne, dokBadniej równanie nierozdzielno[ci przemieszczeD. W tym przypadku ma ono posta: "2 "1 = "2 tg± ± Plan przemieszczeD zakBada wydBu|enie prta 1 i skrócenie prta 2, ± zatem "1 > 0 , a "2 < 0 std "1 = "1 i "2 = -"2 , a poniewa| "1 tg± = 0.5 równanie geometryczne przyjmuje form: K 2"1 = - "2 Zmiany dBugo[ci prtów wynosz: 97 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie N1 l1 N2 l2 "1 = ; "2 = . E1A1 E2 A2 Komplet równaD do wyznaczenia siB osiowych w odksztaBcalnych prtach ukBadu: ñø N1 - 2N2 = 50 *103 ôø ’! N1 = 10.0 kN; N2 = -20.0 kN. ’! ’! 4N1 N2 ’! òø = - ôø205*109 óø * 4 *10-4 205 *109 * 2 *10-4 Napr|enie normalne w przekroju poprzecznym prtów i zmiany ich dBugo[ci wynosz: N1 10 *103 w prcie 1- rozciganym; à = = = 25.0 *106 Pa = 25.0 MPa A1 4 *10-4 N1 l1 10 *103 * 2 "1 = = = 0.244 *10-3 m = 0.244 mm . E1A1 205*109 * 4 *10-4 N2 20 *103 w prcie 2- [ciskanym; à = = - = -100.0 *106 Pa = -100.0 MPa A2 2 *10-4 N2 l2 - 20 *103 *1 "2 = = = - 0.488*10-3 m = - 0.488 mm . E2 A2 205*109 * 2 *10-4 B PrzykBad 9.8.16. Wyznaczy siBy w C odksztaBcalnych prtach ukBadu jak na rysunku, spowodowane wzrostem temperatury "T = 45 °C, je[li wspóBczynnik rozszerzalno[ci cieplnej 2 1.0 m liniowej µT =12* 10-6 o C , pola przekrojów A 1 poprzecznych prtów A1 = A2 = 2 cm2, moduB spr|ysto[ci podBu|nej E1 = E2 = 205 GPa. 2.0 m Rozwizanie Konstrukcja jest jednokrotnie statycznie niewyznaczalna. W równaniach równowagi nie wystpi zewntrzne siBy obci|ajce, we wzorach okre[lajcych zmian dBugo[ci prtów dojd czBony zwizane ze wzrostem temperatury. B Równanie równowagi: £ M = 0 HB N2 B N1 * 1 - N2 * 2 = 0 VB N1 K 98 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie Równanie nierozdzielno[ci przemieszczeD : ± K "1 = "2 tg± , "1 ± ale "1 < 0 , a "2 > 0 std "1 = -"1 i "2 = "2 , wic równanie geometryczne przyjmuje form: K "2 "2 = -2"1 Zmiany dBugo[ci prtów wynosz: N1 l1 N2 l2 "1 = + µT "T l1, "2 = + µT "T l2 . E1A1 E2 A2 Komplet równaD do wyznaczenia siB osiowych w odksztaBcalnych prtach ukBadu: N1 - 2N2 = 0 ñø ôø N2 2N1 ’! ëø öø ’! ’! ’! òø +12* 10-6 * 45* 2 ÷ø ôø205* 109 * 2* 10-4 +12* 10-6 * 45* 1 = -2ìø 205* 109 * 2* 10-4 íø øø óø N1 = -24600 kN; N2 = -12300 kN. Naszkicujmy poBo|enie punktu K po deformacji konstrukcji. 2 N1 l1 - 24600* 2 "1 = + µT "Tl1 = +12*10-6 * 45* 2 = E A1 205* 109 * 2*10-4 1 = (-1.20 +1.08)* 10-3 = -0.12* 10-3 m, N2 l2 -12300* 1 K "2 = + µT "Tl2 = +12*10-6 * 45*1 = E A2 205* 109 * 2*10-4 0.12*10-3 m = (- 0.30 + 0.54)* 10-3 = 0.24* 10-3 m. PrzykBad 9.8.17. Wyznaczy siBy w odksztaBcalnych prtach ukBadu, które 1 1.0 m powstaly w wyniku bBedu monta|owego. Prt 1 wykonany zostaB za krótki o " = 2 mm. Zrednice prtów wynosz 2 1.0 m odpowiednio: d1 = 1.0 cm i d2 = 2.0 cm " a moduBy Younga E1 = E2 = 205GPa. A B C 1.0 m 1.0 m 1.0 m 99 -3 0.24*10 m Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie Rozwizanie N2 N1 UkBad jest jednokrotnie statycznie niewyznaczalny. Równanie równowagi: HA A B C £ M =0 A VA N1 *1+ N2 * 2 =0 1.0 m 1.0 m 1.0 m 1 2 Równanie geometryczne: C " 1 " - " "2 1 " B = ale "1 > 0 , a " < 0 std " 2 2 1 2 "1 = "1 i " = -" , 2 2 A B C zatem: "2 = - 2(" - " ). 1 1.0 m 1.0 m 1.0 m Komplet równaD do wyznaczenia siB osiowych w odksztaBcalnych prtach ukBadu: N1 + 2N2 = 0 ñø ôø ëø öø N2 l2 ìø N1 l1 ÷ø òø = -2ìø" - ôø E A2 íø E A1 ÷ø øø óø N1 + 2N2 = 0 ñø ôø ëø öø N2 2 N1 . òø ìø2 *10-3 ÷ø - ôø205 *109 (À 22 4) *10-4 = -2 ìø 205 *109 (À 12 4) *10-4 ÷ø íø øø óø SiBy w prtach wynosz: N1 = 15.613 kN, N2 = -7.806 kN. PrzykBad 9.8.18. Wyznaczy siBy w 1 1.0 m odksztaBcalnych prtach ukBadu, które powstaly w wyniku bBedu monta|owego. 2 Prt 1 wykonany zostaB za dBugi o " = 2 1.0 m mm. Zrednice prtów wynosz C odpowiednio: d1 = 1.0 cm i d2 = 2.0 cm a moduBy Younga E1 = E2 = 205GPa. " A B 1.0 m 1.0 m 1.0 m N2 Rozwizanie N1 UkBad jest jednokrotnie statycznie niewyznaczalny. A Równanie równowagi: HA B C £ M =0 A VA N1 *1+ N2 * 2 =0 1.0 m 1.0 m 1.0 m 100 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie Równanie geometryczne: 2 1 A " - " "2 C 1 = ale "1 < 0 , a " > 0 std 2 1 2 " B " 2 "1 = -"1 i " = " 2 2 " 1 B zatem C 1.0 m 1.0 m 1.0 m "2 = 2(" + " ). 1 Komplet równaD do wyznaczenia siB osiowych w odksztaBcalnych prtach ukBadu: N1 + 2N2 = 0 ñø ôø ëø öø N2 l2 ìø N1 l1 ÷ø òø = 2ìø" + ôø E A2 íø E A1 ÷ø øø óø N1 + 2N2 = 0 ñø ôø ëø öø N2 2 N1 . òø ìø2* ÷ø ìø ôø205* 109 (À 22 4 )* 10-4 = 2 10-3 + 205* 109 (À 12 4 )*10-4 ÷ø íø øø óø SiBy w prtach wynosz: N1 = -15.613 kN, N2 = 7.806 kN. Sprawdzmy speBnienie warunku geometrycznego i naszkicujmy obraz konstrukcji po deformacji. N1 l1 -15613* 2 "1 = = = -1.9394*10-3 m E A1 205*109(À12 4)*10-4 N2 l2 7806*1 "2 = = = 0.1212*10-3 m E A2 205* 109(À 22 4)* 10-4 2 1 0,0606 A C Warunek geometryczny miaB posta "2 = 2(" + " ) i jak Batwo sprawdzi 1 B 0,1212 wyznaczone przemieszczenia go speBniaj: C 2,0000 1,9394 0.1212* 10-3 = 2(2 -1.9394)*10-3 m. B PrzykBad 9.8.19. Wyznaczy siBy w odksztaBcalnych prtach 1 i 2 ukBadu przegubowo- prtowego jak na rys. Pola ich przekrojów poprzecznych A1 = A2 = A , moduBów spr|ysto[ci podBu|nej E1 = E2 = E . 30 kNm 2 2 m B ± 20 kN/m C 4 m 3 m 1 A 3 m 4 m 101 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie 30 kNm N2 Rozwizanie UkBad jest jednokrotnie statycznie niewyznaczalny. 20 kN/m Równanie statyki: 4 m 3 m N1 = 0 , "M A HA N1 * 3 + N2 * 4- 20* 5* 2 + 30 = 0 . A 3 m 4 m VA Z pokazanego obok planu przemieszczeD B ± wyznaczymy równanie geometryczne. sin± = 3 5 = 0.6 " 1 Sztywna rama BAC mo|e si tylko cos± = 4 5 = 0.8 B obraca wokóB przegubu A. Zadajc C wydBu|enie prta pierwszego " , przy 1 ± nieodksztaBcalnym prcie AB, okre[lamy Õ ± 4 m " 3 m poBo|enie punktu B po deformacji i tym 2 Õ samym narzucamy, |e wszystkie punkty C sztywnej ramy BAC obracaj si o ten sam kt Õ , a to definiuje poBo|enie A punktu C po deformacji i wydBu|enie 3 m 4 m prta drugiego " . 2 Pokazany i opisany obraz przemieszczeD daje zale|no[ci tg Õ = BB' AB , a poniewa| dBugo[ AB = 5 m, a BB' = " sin± , to 1 tgÕ = " 3. 1 Równocze[nie tgÕ = CC' AC , i dalej AC = 5 m ,CC' = " 2 cos± , wic tg Õ = " 4. 2 Zatem równanie geometryczne ma posta: N1 l1 N2 l2 " 3 = " 4 ’! = 0.75 ’! N1 = 0.375 N2 . 1 2 E1A1 E2 A2 UkBad równaD do wyznaczenia siB w prtach przedstawia si nastpujco: 3N1 + 4N2 = 170 ñø . òø N1 = 0.375 N2 óø SiBy w prtach podanego ukBadu prtowego wynosz: N1 = 12.439 kN, N2 = 33.170 kN. 102 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie PrzykBad 9.8.20. Wyznaczy napr|enia 40 kN normalne w odksztaBcalnych prtach 1 i 2 2 1.5 m 20 kN/m potrzymujcych sztywn tarcz ABC pokazan na rys. Pole przekroju C 30 kNm poprzecznego prta 2 oraz prta 1 na 1.5 m F D G odcinku DF wynosi A = 2 cm2, pole 2 przekroju poprzecznego prta 1 na 1 15 kN 1.5 m odcinku FG jest równe A = 2A . 1 2 B A ModuB Younga materiaBu obu prtów wynosi E. 4 m 1.5 m 1.5 m Rozwizanie 40 kN N2 20 kN/m UkBad jest jednokrotnie statyczne C 30 kNm niewyznaczalny. N1DF F G Równanie równowagi: 3 m X = 0, " 15 kN B A - N1DF - N2 2 -15 + 20* 3 = 0 . VA VB 4 m 45° Pokazany obok plan przemieszczeD " 2 1 C pozwala wyznaczy równanie C geometryczne. Sztywna tarcza ABC " 2 mo|e przemieszcza si tylko poziomo. 1 Zadajc wydBu|enie prta pierwszego G G " , definiujemy poBo|enie wszystkich jej 1 B B punktów a to okre[la wydBu|enie prta drugiego " . 2 A A Zatem równanie geometryczne ma posta: " = 2" . 1 2 Prt pierwszy jest obci|ony siB osiow 15 kN w poBowie swej dBugo[ci i dodatkowo ma zmienny przekrój wic jego wydBu|enie jest równe: N1DF * 1.5 (N1DF +15)* 1.5 " = + , i równanie geometryczne jest nastpujce: 1 EA2 E* 2A2 N1DF * 1.5 (N1DF +15)* 1.5 N2 * 1.5 + = 2 . EA2 E* 2A2 EA2 UkBad równaD do wyznaczenia siB w prtach ma posta: 103 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie ñø N1DF + N2 2 = 45 . òø óø2.25 N1DF +11.25 = 1.5* 2 N2 SiBy w prtach podanego ukBadu prtowego maj warto[ci: N1DF = 23.571kN, N2 = 30.305 kN, N1FG = 38.571 kN. Napr|enia normalne wynosz: w prcie 1 23.571* 103 na odcinku DF à = = 117.855MPa, 2* 10-4 38.571* 103 na odcinku FG à = = 96.428 MPa, 4* 10-4 w prcie 2 30.305* 103 à = = 151.525 MPa. 2* 10-4 PrzykBad 9.8.21. Wyznaczy wykresy N(x), u(x) i à (x) w prcie obci|onym osiowo i x zamocowanym midzy nieodksztaBcalnymi [cianami jak na rysunku. P G HG Dane: HA u P P = 100 kN, a = 2 cm , D x B C a A E = 205 GPa 2a 1.5 m 1.5 m 1.5 m 1.5 m Rozwizanie Konstrukcja jest jednokrotnie statycznie niewyznaczalna. Równanie równowagi: £ X = 0 ’! H - P + P + HG = 0 ’! H + HG = 0 A A Równanie geometryczne: " lAG = 0 ’! " lAB + " lBC + " lCD + " lDG = 0 ’! N lAB NBC lBC NCD lCD NDG lDG AB + + + = 0 ’! E AAB E ABC E ACD E ADG - H *1.5 ( - H + P)*1.5 ( - H + P)* 1.5 ( - H + P - P)* 1.5 A A A A + + + = 0 E (2a)2 E (2a)2 E a2 E a2 W wyniku rozwizania tego ukBadu równaD otrzymujemy: H = 50.0 kN i HG = -50.0 kN. A Warto[ci siB podBu|nych s równe: N = -50.0 kN, NBC = 50.0 kN, NCD = 50.0 kN, NDG = -50.0 kN. AB Warto[ci napr|eD normalnych à wynosz: x 104 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie à = -31.25MPa, à = 31.25MPa, à = 125.00 MPa, à = -125.00 MPa. x AB x BC x CD x DG Warto[ci wydBu|eD poszczególnych odcinków prta wynosz: N lAB - 50 *103 *1.5 AB " lAB = = = -0.229 *10-3 m = -0.229 mm E AAB 205*109 *16 *10-4 N lBC 50 *103 *1.5 BC " lBC = = = 0.229 *10-3 m = 0.229 mm E ABC 205*109 *16 *10-4 NCD lCD 50*103 *1.5 " lCD = = = 0.915*10-3 m = 0.915 mm E ACD 205*109 * 4 *10-4 NDG lDG - 50 *103 *1.5 " lDG = = = - 0.915*10-3 m = -0.915 mm E ADG 205*109 * 4 *10-4 " lAG =(- 0.229 + 0.229 + 0.915 - 0.915)*10-3 = 0 Wykresy poszukiwanych wielko[ci: P P u x G A B D C 1.5 m 1.5 m 1.5 m 1.5 m N(x) x N(x) kN à (x) x à (x) x x MPa u(x) x u(x) mm 105 50 50 125.0 31.25 31.25 125.0 0.229 0.915 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie PrzykBad 9.8.22. SBup |elbetowy o przekroju 0.4x0.4 m i zbrojeniu 8 ø 22 mm obci|ony jest osiow siB [ciskajc P = 3000 kN. Wyznaczy napr|enia w stali zbrojeniowej i betonie je[li moduBy Younga stali Es = 205 GPa i betonu Eb = 32.5 GPa. Ab = 0.4 *0.4 = 1600*10-4 m2 P As = 30.41*10-4 m4 l Rozwizanie Przy zaBo|eniu peBnej przyczepno[ci stali i betonu zadanie jest jednokrotnie statycznie niewyznaczalne. Równanie 0.4 m równowagi w którym Nb  siBa przenoszona przez beton, a Ns  siBa przenoszona przez stal ma posta: Nb + Ns = P Warunek geometryczny, który wynika z zaBo|onej przyczepno[ci mówi o równo[ci przemieszczeD w obu elementach skBadowych konstrukcji: " lb = " ls . Std komplet równaD do wyznaczenia siB osiowych jest nastpujcy: Nb + Ns = P ñø ñø N + N = 3000 *103 b s ôø ôø Nb l Ns l N N ’! . òø òø b s = = ôø ôøEb Ab Es As 32.5 *109 *1600 *10-4 205 *109 * 30.41*10-4 óø óø W wyniku rozwizania otrzymujemy: Nb = 2678.84 kN; Ns = 321.16 kN, i obie siBy s [ciskajce. Napr|enia [ciskajce w betonie i stali s równe: Nb 2678.84 *103 Ns 321.16 *103 à = = =16.74 MPa, à = = =105.61 MPa. b s Ab 1600 *10-4 As 30.41*10-4 PrzykBad 9.8.23. Jak zmienia si stosunek energii odksztaBcenia objto[ciowego UV i energii odksztaBcenia postaciowego Uf do caBkowitej energii U w zale|no[ci od warto[ci liczby Poissona ½ w osiowo rozcigany prcie pryzmatycznym. Rozwizanie N N à , 0, 0 ëø öø x ìø ÷ø Tà = 0, 0, 0÷ø . ìø ìø 0, 0, 0÷ø íø øø N 1- 2½ 1+½ 2 2 à = ; ¦V = à ; ¦ = à . x x f x A 6E 3E 106 Adam Bodnar: WytrzymaBo[ MateriaBów. Osiowe rozciganie i [ciskanie 2 1- 2½ 1+½ à 2 2 x UV = dV = à V ; U = dV = à V ; U = UV + U = V . V x f f x f +"¦ +"¦ 6E 3E 2E V V kf , kV 1.0 U UV 1 2 kf f kV = = (1- 2½ ), k = = (1+½ ) f 2/3 U 3 U 3 1/3 kV ½ 0.25 0.50 PrzykBad pokazuje, |e w analizowanym przypadku: " ilo[ energii, która zu|ywana jest na zmian postaci zawsze jest wiksza od tej, która zu|ywana jest na zmian objto[ci, " w materiaBach nie[ci[liwych (½ = 0.5), caBa praca siB zewntrznych zu|ywa si na zmian postaci. PrzykBad 9.8.24. Obliczy zmian objto[ci "V rozciganego osiowo siB N prta o dBugo[ci l i polu przekroju poprzecznego A wykonanego z materiaBu o staBych spr|ystych E oraz ½ . Rozwizanie Wzgldna zmiana objto[ci w punkcie okre[lona wzorem (6.19) wynosi: D = µ + µ + µ . x y z Aby otrzyma caBkowit zmian objto[ci ciaBa nale|y wykona caBkowanie po jego objto[ci "V = dV = (µ + µ + µ )dV . x y z +"+"+"D +"+"+" V V W rozwa|anym przypadku prta rozciganego osiowo staB siB N, otrzymujemy: N N l "V = (µ + µ + µ )dV = (1- 2½ ) V = (1- 2½ ) . x y z +"+"+" EA E V W izotropowych liniowo spr|ystych materiaBach liczba Poissona zawiera si w granicach 0 d" ½ d" 0.5, wic prt rozcigany osiowo wykonany z takiego materiaBu zwiksza swoj objto[. 107

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Druzga,wytrzymałośc materiałów Ć,rozciaganie i sciskanie osiowe zadania
14 Mimośrodowe rozciąganie i ściskanie
cz2 ROZCIAGANIE I SCISKANIE
Cwiczenie Rozciaganie Sciskanie
Analiza odkształceń strefy rozciąganej i ściskanej w obszarze podpory środkowej dwuprzęsłowych be
Zagadnienia ściskania i rozciągania osiowego
LISTA III sciskanie i rozciaganie osiowe
Druzga, wytrzymałość materiałów Ć, PRĘTY ŚCISKANE (ROZCIĄGANE) OSIOWO
Mimo środowe ściskanie rozciąganie
Zadania rozciÄ…ganie osiowe2

więcej podobnych podstron