7180787916

389

389

POLITYCZNA

Uld^ię rńy *

²asadę _r ^zni5 ^co do tego, jak pojmują

^równości i jakie

ącym w danej społeczności).

Badania naci źródłami autorytaryzmu •acają uwagę na rolę takich czynników, sposób wychowania w rodzinie (atmo-*a kontroli i surowej dyscypliny), panu-? w społeczeństwie tradycje (można wy-ębnić kultury, w których przeważają lycje hierarchiczne, i takie, które kulty-ą tradycje równościowe - por. Hofste-1980; Schwartz, 1994), a także miej-w strukturze społecznej, wykształcenie ne (Kohn i Słomczyński, 1990). U osób iższym poziomie wykształcenia spotyka na ogół dość wysokie natężenie autoryta-mu (Lipset, 1960). Według Jadwigi Kotwicz, wysoki poziom autorytaryzmu sób mających wyższe wykształcenie wią-

psychologia

. _dzy Fundamentem tego systemu są przegania o zasadach, na których opiera się •wiat społeczny. Zasady te traktowane są jako ^w-dy oczywiste. Definiują one to, co jed-_n^P0Stka uważa za obiektywnie prawdziwe, bezwarunkowo słuszne, do czego ma osobisty stosunek. Są one podzielane przez wszyst-[dch. którzy odczuwają przynależność do danej kultury. System tych zasad, funkcjonujących w umyśle jednostki, można opisać jako jej mentalność (Reykowski, Skarżyńska i Ziółkowski, 1990).

Dla myślenia politycznego szczególnie istotne znaczenie mają zasady dotyczące sposobu ujmowania praw i przywilejów (orientacja hierarchiczna versus równościowa), relacji między jednostką a społeczeństwem (kolektywizm versus indywidualizm), kryteriów podziału dóbr (orientacja lewicowa ucrsus prawicowa - psychologowie amerykańscy używają tu terminów: liberalna uersi/s konserwatywna).

53.3.1

Orientacja hierarchiczna versus równościowa

Sposoby ujmowania życia społecznego różnią ^S1? zasadniczo w zależności od tego, czy opie-^się na przekonaniu, że członkowie społe-^Czeńst\va ^są sobie równi, czy też że nierów-^no*ć jest naturalnym stanem stosunków ^icdzy ludźmi. Przekonanie o nierówności ₂' ^0pize2 tysiące lat zasadą dominującą, acz P^-nymi ograniczeniami. Przyjmowano bo-_ob^em:^{2e w} ramach pewnych kategorii osób . ^0v%uje zasada równości (por. demo-demokracja szlachecka w Pol-

“^1L*- Ameryk ;v.^janac przypisują jej znacze-^którv sfor ?^nski Psycholog, Jim Sidanius, H (o ?^{11 0Wa}ł teorię społecznej domi-^3), stwi ^an^^US’ *993; Sidanius i Pratto, ^erże przekonanie o nierówno

ści ludzi (w tej lub innej formie) jest nadal bardzo rozpowszechnione. Skonstruował on specjalną skalę (Social Dominance Orienta-tion scalę, SDO) do badania sposobu, w jaki ludzie ujmują tę zasadę.

Psychologów od dawna zajmowała struktura umysłu osób, które traktują nierówność między ludźmi jako stan naturalny. Wiele prowadzonych na ten temat badań nawiązuje do teorii osobowości autorytarnej. Badania te zostały zapoczątkowane przez psychologów niemieckich jeszcze w latach trzydziestych. Uwieńczyło je fundamentalne dzieło, zatytułowane Authoritarian Person ality (Osobowość autorytarna - Adorno, Frenkel-Brun-swik, Levinson i San ford, 1950), wydane w 1950 roku w Stanach Zjednoczonych. Od tego czasu wykonano na ten temat bardzo dużo badań (Christie, 1991). W Polsce prowadzili je między innymi Koralewicz (1987) i Korzeniowski (1993a).

Najnowsza wersja teorii autorytaryzmu sformułowana została przez kanadyjskiego badacza Altemeyera (1988), który charakteryzuje autorytaryzm jako syndrom trzech postaw: uległości wobec władzy, autorytarnej agresji (bezinteresownej chęci szkodzenia innym, przede wszystkim tym, którzy mogą nie podobać się uznanym autorytetom) i konwencjonalizmu (podporządkowania konwencjonalnym normom pa-