0224

Systemy polityczne współczesnego świata

tylko decyzja co do tego, którą partię lub którego kandydata popiera wyborca, natomiast ujawniany jest sam fakt nieuczestniczenia w wyborach. Należy jednak podkreślić, że w większości krajów udział w wyborach nie jest obowiązkowy. Z nielicznymi wyjątkami frekwencja wyborcza jest w nich niższa niż tam, gdzie uczestnictwo pozostaje obligatoryjne.

3. Pozostałe elementy demokratycznych systemów wyborczych

Uniwersalne zasady prawa wyborczego mogą charakteryzować systemy wyborcze odnoszące się nie tylko do wyborów rywalizacyjnych, ale także do elekcji pozbawionych tego charakteru (przykładem są ordynacje wyborcze byłych i obecnych państw komunistycznych). Jest to możliwe dlatego, że nie wpływają one bezpośrednio na to, jaki układ sił wyłoni się w rezultacie głosowania. Jeśli nie jest on z góry określony decyzjami autorytarnej władzy, to wówczas wpływają nań - i to w stopniu istotnym - inne składniki systemu wyborczego. Należą do nich przede wszystkim: formuła wyborcza, kształt i rozmiar okręgu wyborczego, próg naturalny, klauzula zaporowa oraz tzw. wyrównawcza dystrybucja mandatów.

Z politologicznego punktu widzenia najistotniejsze znaczenie posiada formuła wyborcza, stanowiąca sposób przeliczenia głosów na mandaty. Wiąże się ona z przyjęciem lub odrzuceniem zasady proporcjonalności. Odnosi się ona do jednej tylko fazy postępowania wyborczego, a mianowicie do sposobu przeliczania głosów na mandaty. Ma to istotne znaczenie dla partii politycznych, które - znając reguły tej dystrybucji - mogą przyjmować rozmaite strategie wyborcze. Formuła wyborcza traktowana jest często jako istota systemu wyborczego, ponieważ przesądza o wywoływanych przez niego konsekwencjach politycznych. Biorąc to kryterium pod uwagę, wyróżniamy:

1)    systemy większościowe - w których zwycięską jest partia otrzymująca więcej głosów niż rywale w największej liczbie okręgów,

2)    systemy proporcjonalne - w których zwycięską jest partia otrzymująca najsilniejsze poparcie w skali wszystkich okręgów,

3)    systemy mieszane - łączące formułę większościową z proporcjonalną.

Zasada proporcjonalności jest przeciwieństwem zasady większości, która występuje z kolei w dwóch wariantach: większości względnej oraz bezwzględnej. Założenia systemu większości względnej (plurality system), stosowanego m.in. w wyborach parlamentarnych do izb niższych w Wielkiej Brytanii, Kanadzie i USA (a wśród

220