0288

Systemy polityczne współczesnego świata

w każdej przez prezydenta odwołani, co oznacza, że tylko przed nim ponoszą odpowiedzialność za swoje indywidualne działania. Stąd też dalsze rozważania o gabinecie odnosić się będą przede wszystkim do państw stanowiących przykład reżimu parlamentarnego lub semiprezydenckiego.

Na czele rządu (a zarazem gabinetu) stoi premier (w RFN i Austrii nosi on nazwę kanclerza, w Hiszpanii i we Włoszech - prezydenta Rady Ministrów, w Irlandii - tao-iseacha). Faktycznym zwierzchnikiem rządu może być też prezydent - jak w V Republice za czasów de Gaulle’a. O powołaniu szefa rządu przesądza automatycznie wynik wyborów (jak w Wielkiej Brytanii) lub uzgodnienia międzypartyjne. Niekiedy zawierane są one już przed wyborami (jak np. w RFN), niekiedy dopiero po ogłoszeniu ich wyników (np. w Holandii). Warto też pamiętać, że stanowisko premiera nie zawsze zostaje objęte przez przedstawiciela partii dominującej w koalicji. Dzieje się tak zwłaszcza wówczas, gdy w szeregach tej ostatniej brak lidera o niekwestionowanym autorytecie. Jest to okoliczność zmuszająca do ustępstw, nawet na korzyść partnerów nie dysponujących liczącym się poparciem wyborczym. Tak ńp. we Włoszech w latach dominacji chadecji trzykrotnie premierem był polityk innej partii (R. Spa-dolini oraz socjaliści B. Craxi i G. Amati). W sytuacji gdy dominujący partner nie posiada w swych szeregach polityka, który mógłby zyskać jako szef rządu zaufanie parlamentu, mała partia może osiągnąć nadzwyczajne zyski. Wspomnieć wreszcie należy o unikalnym rozwiązaniu izraelskim, gdzie - od 1996 r. - premier wyłaniany jest w wyborach powszechnych.

Formalnie władza premiera jest obwarowana licznymi ograniczeniami, wynikającymi głównie z faktu, że konstytucyjnie władzę wykonawczą sprawuje rząd, który kolektywnie odpowiada przed parlamentem. Wyjątkiem jest tu ustawa zasadnicza RFN, gdzie wyraźnie przewiduje się odpowiedzialność indywidualną kanclerza, wobec której odpowiedzialność gabinetu ma charakter wtórny. Zdaniem Richarda Rosę^, prócz ograniczeń konstytucyjnych, prawnych i zwyczajowych, których przekroczenie stymuluje opozycję do oporu, istotne znaczenie mają też ograniczenia strukturalne, wynikające z faktu, że premier dysponuje jednym głosem przeciwko głosom co najmniej kilkunastu członków gabinetu. Jest to szczególnie ważne w warunkach rządów koalicyjnych, w ramach których szef egzekutywy musi się troszczyć przede wszystkim o utrzymanie koalicji. Dlatego też fakt, że dysponuje on prawem zgłaszania kandydatów na stanowiska ministerialne oraz sekretarzy stanu, nie zapewnia mu automatycznie przewagi. Władza kreacyjna musi być sprawowana tak, by zapewniała poparcie parlamentu oraz równolegle poparcie wszystkich koalicyjnych partnerów. W żadnym zatem wypadku nie zależy tylko od arbitralnego uznania

284