0266

Systemy polityczne współczesnego świata

w ramach różnych reżimów politycznych: prezydencjalizmu (USA, większość krajów Ameryki Południowej), rządów konwentu (Szwajcaria) czy parlamentaryzmu (Norwegia). Generalnie, uprawnienie egzekutywy do rozwiązania izby niższej cechuje parlamentaryzm i semiprezydencjalizm, choć są wyjątki (Norwegia czy Finlandia). Niezależnie jednak od typu reżimu politycznego prawo egzekutywy do skrócenia kadencji parlamentu może być albo nieograniczone (jak w Wielkiej Brytanii), albo limitowane. Spotykamy różne rodzaje ograniczeń. Tak np. we Francji prezydent może rozwiązać Zgromadzenie Narodowe z każdego uznanego przez siebie za istotny powodu, byle nie częściej niż raz w roku. Prezydent Grecji może rozwiązać Izbę Deputowanych z własnej inicjatywy, jeśli dwa rządy podały się do dymisji lub wyrażono wobec nich wotum nieufności, albo na wniosek rządu, który uzyskał wotum zaufania, „mając na celu odnowienie zaufania społecznego przez rozwiązanie kwestii mającej szczególną wagę dla kraju". Konstytucja Grecji zawiera również zastrzeżenie, że ponowne rozwiązanie nie może nastąpić z tego samego powodu (choć są przewidziane wyjątki). Identyczną klauzulę odnajdziemy w konstytucji Austrii, która jednak żadnych wyjątków nie dopuszcza. W Niemczech powodem do rozwiązania Bundestagu może być natomiast niemożność wyboru kanclerza - po przejściu wszystkich etapów procedury wyborczej - oraz nieudzielenie rządowi wotum zaufania. Tę ostatnią możliwość przewidywała również polska „mała konstytucja” z 1992 r. Zgodnie natomiast z konstytucją z 1997 r. prezydent może rozwiązać Sejm tylko wówczas, gdy nie uchwali on w wymaganym terminie budżetu lub nie jest w stanie wyłonić premiera, wyczerpawszy wszystkie możliwości konstytucyjne. Zwraca uwagę fakt, że -mimo iż Polska stanowi przykład parlamentaryzmu - na decyzję głowy państwa rząd nie ma żadnego wpływu. Zależy ona bowiem wyłącznie od sytuacji politycznej w Sejmie, tj. od braku większości zdolnej do uchwalenia budżetu lub wyboru premiera. Nie jest to sytuacja typowa dla większości państw o dualistycznej strukturze egzekutywy. Na ogół podmiotem faktycznie decydującym o rozwiązaniu parlamentu jest gabinet, uprawnienia monarchy lub prezydenta są natomiast czysto formalne.

Praktyka rozwiązywania parlamentu jest również zróżnicowana. Decyzja o skróceniu kadencji może mieć różne podłoże. Może wynikać z konfliktu między większością parlamentarną a jednym z członów władzy wykonawczej. Może jednak nie znaczyć nic więcej niż tylko wybór optymalnego terminu elekcji, dającego szanse osiągnięcia przez partię rządzącą najlepszego rezultatu (jest to praktyka stosowana powszechnie w Wielkiej Brytanii). W rozwiniętych demokracjach - tam, gdzie rozwiązanie parlamentu jest traktowane jako konstytucyjny środek rozwiązania kryzysu politycznego - decyzje takie podejmowane są raczej rozważnie. We Francji roz-

262