1098872537

1.2. Model samorządu terytorialnego

Z przytoczonej definicji wynikają następujące cechy samorządu terytorialnego:

-    korporacyjny (zrzeszeniowy) charakter samorządu terytorialnego - polega na zabezpieczeniu określonym grupom społecznym i wyłonionym przez nie organom prawa do zarządzania „swoimi" sprawami (zgodnie z obowiązującymi regulacjami prawnymi)¹⁹,

-    obligatoryjny udział w wykonywaniu samorządu terytorialnego - oznacza, że osoba fizyczna staje się członkiem samorządu terytorialnego z mocy ustawy, a nie na podstawie własnego aktu woli²⁰,

-    wykonywanie przez samorząd terytorialny i jego organy zadań z zakresu administracji publicznej,

-    zdecentralizowana struktura samorządu terytorialnego - oznacza, że nadzór nad jego działalnością jest możliwy jedynie w formach określonych ustawą i nie naruszających zakresu przyznanej mu prawem samodzielności w działaniu²¹.

Gmina, powiat, województwo, jako jednostki samorządu terytorialnego, stanowią

szczególnego rodzaju system społeczno-gospodarczy (tzw. terytorialną korporację samorządową; korporację prawa publicznego), na który składają się następujące elementy:

-    obszar, który zajmuje gmina, powiat, województwo,

-    mieszkańcy tworzący wspólnotę samorządową (w gminie i w powiecie - lokalną, a w województwie - regionalną),

-    władza, wybieralne demokratycznie organy gminy, powiatu i województwa,

-    jednostki organizacyjne gminy, powiatu, województwa.

Poszczególne JST powstają z mocy prawa, przy czym w modelu trójszczeblowym gmina jest szczeblem podstawowym, powiat - szczeblem pośrednim, a województwo -szczeblem najwyższym. Powiat i województwo samorządowe odgrywają rolę pomocniczą w sprawnym funkcjonowaniu systemu samorządu terytorialnego, a rolę podstawową odgrywa gmina. Podział taki został dokonany z uwagi na zakres zadań, jaki mają do wykonania JST, nie zaś ze względu na zakres podległości. Tak więc powiat czy województwo nie jest jednostką nadrzędną w stosunku do gminy, jak również województwo nie jest jednostką nadrzędną w stosunku do powiatu. Rozgraniczenie zadań gminy, powiatu i województwa sprawia, że wspólnoty te działają niezależnie od siebie, co nie oznacza, że nie mogą ze sobą współpracować, tworząc różnego rodzaju porozumienia o wzajemnym powierzaniu sobie określonych zadań publicznych, czy też związki dla wspólnego wykonywania zadań (związki międzygminne, związki powiatów).

Każdy mieszkaniec Polski jest jednocześnie członkiem trzech wspólnot samorządowych, tj. gminy, powiatu i województwa, i nie może odmówić przynależności do terytorialnego związku samorządowego (zamieszkanie jest w zasadzie jedynym kryterium przesądzającym o przynależności do terytorialnej wspólnoty samorządowej), a organy gminy, powiatu czy województwa nie mogą go wykluczyć, przy czym może on być aktywnym albo biernym członkiem społeczności samorządowej.

¹⁹    Zgodnie z uregulowaniami ustaw samorządowych najwyższą władzą w gminie i w powiecie jest ogół mieszkańców, który sprawuje władzę bezpośrednio poprzez wybory/referendum oraz za pośrednictwem organów samorządowych. Podobne rozwiązanie przyjęto w województwie samorządowym, z tym że w tej JST występuje dualizm władzy (organy samorządu województwa i organy administracji rządowej).

²⁰    Mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową - art. 1 ust. 1 u.s.g. Mieszkańcy powiatu tworzą z mocy prawa lokalną wspólnotę samorządową - art. 1 ust. 1 u.s.p. Mieszkańcy województwa tworzą z mocy prawa regionalną wspólnotę samorządową - art. 1 ust. 1 u.s.w.

²¹    Por. Z. Leoński, Ustrój i zadania samorządu terytorialnego w Polsce, Poznań 1994, s. 8.

19