1299076150

214 Tradycja i nowoczesność

...u nas jest tak, że kto jest starszy to jest raczej doskonalszy niż ty czyja. (...) Chociaż się

z tym nie zgadzam, ale na pewno będzie tak, jak będą chcieli... (Les. 5)

Edukacja dzieci i młodzieży jest, zdaniem romskich elit intelektualnych, pilną potrzebą. Systematycznie powstają także rządowe projekty dotyczące szkolnictwa wśród młodzieży romskiej. Warto nadmienić, że rzeczowej oceny programów edukacyjnych i dotychczasowych starań dokonał między innymi A. Mirga. Wskazał on również na problemy wynikające z nałożenia się obowiązku edukacyjnego na tradycyjny styl życia rodzin romskich¹².

Rzeczywistość społeczną rodzin romskich porządkuje pojęcie skalania: osoby, przedmioty, czynności, przestrzeń i czas mogą być „czyste” lub „brudne”, czyli mówiąc inaczej „nieczyste” lub „zanieczyszczające” inne elementy mające z nimi jakikolwiek kontakt. Przejrzyście skonstruowany system tabuicznych zakazów i nakazów unikania pomaga w formułowaniu ocen zachowań innych osób oraz w wyborze własnych działań. Kodeks mageńpen decyduje o właściwie wszystkich aspektach życia poszczególnych rodzin i większych skupisk. Dzięki takiemu rozróżnieniu każda jednostka jest w stanie określić swoją przynależność społeczną, rodową, etniczną.

Życie rodzinne i styl wychowania młodych w przeważającej mierze są kontrolowane przez opinię społeczności romskich. W mniejszym stopniu ma ona wpływ na prywatne życie rodzin, ale, jak podkreślają respondenci, dzieci wychowuje się tak, aby „nie przynosiły rodzinie wstydu”. I tak np. wpojenie posłuszeństwa wobec starszych w domu ma swoje odzwierciedlenie na zewnątrz w kontaktach z szerszą społecznością. Opinia jest zazwyczaj łaskawsza dla chłopców niż dla dziewcząt, aczkolwiek i oni mogą odczuć jej presję.

Opinia społeczna bezwzględniej i surowiej ocenia te typy zachowań, które mają wspólny mianownik „tradycja”. Są to: kontakty seksualne, związki z nie-Romami (Polakami) lub z grupami pokrewnymi, zachowanie hierarchii w grupie, szacunek dla starszych, rozdział wieku i pici oraz ubiór.

Opinię społeczną tworzą nie tylko „starsi”, ale ogół społeczności, również dzieci. Sytuacją idealną jest powszechna akceptacja danego zachowania. Zdarza się jednak, że jest ona zaledwie częściowa, bo uzyskuje się ją tylko ze strony najbliższej rodziny, rodu itp. W przypadku spraw mało istotnych z punktu widzenia całej społeczności jest to wystarczające i nawet nie zabiega się o akceptację szerszego grona osób. Negatywna opinia pozostałych członków społeczności jest równoważona przez wspólne pochodzenie (Roma), pleć czy poparcie rodziny. W przypadku powszechnej opinii negatywnej dochodzi do wyalienowania jednostki z grupy — ma to miejsce wtedy, kiedy zostało przekroczone tabu.

¹² A. Mirga,Addressing the Challenges o/Romani Children’s Education in Poland—Past and Current Trends and Possib/e Solutions, 2003 (www.per-usa.org/PolandRomaeducation.doc). Ciekawą publikacją jest również „The Roma Education Resource Book” — zbiór opinii i materiałów dotyczących edukacji Romów w Europie Środkowej i Centralnej (metoda i praktyka nauczania) oraz relacji pomiędzy edukacją a językiem i kulturą romską. Praca ta dostępna jest na stronach internetowych: http://www.osi.hu/iep/minorities/ResBookl/ResBookAll.htm.