plik


ÿþtom 3, nr 3, 105 111 © Copyright 2006 Via Medica Psychiatria PRACA POGL DOWA ISSN 1732 9841 Jan Chodkiewicz ZakBad Psychologii Zdrowia Instytut Psychologii Uniwersytetu Aódzkiego Zapobieganie nawrotom w chorobie alkoholowej  przegld pi[miennictwa Prevention of relapses in alcohol dependence  the literature overview Abstract The article presents an overview of the conceptions and investigations on alcohol dependence relapses. Studies on variables like stress, personal resources, social, demographic and situational factors which play an important role in relapses were described. Research conducted so far seem to be insufficient, often leads to inconsistent conclusions and do not integrate different aspects of this problem. The interactive and multidi- mensional model of relapse need to be created. The results of empirical research should have application in therapeutic practice. key words: alcohol dependence, relapse conception, relapse prevention Wstp kami, które mog si okaza pomocne w zapobiega- Teoretycy i praktycy zajmujcy si problematyk lecze- niu nawrotom, a poszukiwania wydaj si zmierza nia uzale|nieD zgodnie uwa|aj, |e nawroty s pod- w trzech kierunkach. Pierwszy, zwizany z rozumie- stawowym problem terapii [1]. Nawrót choroby, cho- niem nawrotu jako zBamania abstynencji, koncentruje cia| ró|nie rozumiany [2], zawsze kojarzy si z kryzy- si na poszukiwaniu zmiennych psychologicznych i so- sem i niebezpieczeDstwem, zarówno dla samego pa- cjodemograficznych, powizanych z tym faktem cjenta, jak i jego otoczenia. Mimo |e dla wikszo[ci [3 6]. Drugi kierunek zwraca uwag na decydujc zaburzeD psychicznych typowy jest ich fazowy prze- dla wystpowania nawrotów rol sytuacji |yciowych bieg, w uzale|nieniach nawrót czsto wi|e si ze prze|ywanych przez osob uzale|nion [7 10]. Z ko- szczególnie dramatycznymi skutkami. Zapewne ka|- lei ujcie trzecie, wi|ce si z rozumieniem nawrotu dy terapeuta potrafi przytoczy przykBady pacjentów, jako pogorszenia samopoczucia pacjenta, które mo|e, dla których nawrót zakoDczyB si tragicznie  w od- cho nie musi, doprowadzi do signicia po alkohol, niesieniu do ich zdrowia, a nawet |ycia. Wielu uzale|- zwraca uwag na symptomy owego pogorszenia i po- nionych pacjentów, przerywajc abstynencj, caBko- dejmowanie dziaBaD zaradczych w celu zapobie|enia wicie powróciBo do dawnych naBogowych zachowaD, przeksztaBceniu si tak rozumianego nawrotu w zBa- rezygnujc z wszelkich dalszych prób leczenia, manie abstynencji [11]. z wszystkimi tego fatalnymi konsekwencjami. Opisane wy|ej próby rozumienia i zapobiegania na- Waga problematyki zwizanej z nawrotami skBania do wrotom nie przynosz, jak dotd, zadowalajcych re- podejmowania licznych badaD i refleksji nad czynni- zultatów, czego przejawem jest wysoki odsetek pa- cjentów powracajcych po terapii do picia [9, 12]. Równie| liczne modele nawrotów  zarówno addy- Adres do korespondencji: tywne, jak i jednowymiarowe  s uwa|ane za nie- dr n. hum. Jan Chodkiewicz wystarczajce i nieobejmujce caBej zBo|ono[ci oma- Instytut Psychologii Uniwersytetu Aódzkiego wianego zjawiska [13]. Przyczynami tego stanu rze- ul. Smugowa 10/12, 91 133 Aódz tel. kom.: 0605 346 935 e-mail: janchodkiewicz@poczta.onet.pl www.psychiatria.viamedica.pl 105 Psychiatria 2006, tom 3, nr 3 czy s midzy innymi niejednoznaczne i czsto sprzecz- z kolei badaniach [17] wykazano silny zwizek mi- ne wyniki badaD oraz heterogeniczno[ grupy osób dzy stresem a nawrotem picia, jednak nie stwierdzo- uzale|nionych od alkoholu. no istotnej zale|no[ci midzy poziomem stresu w ty- Kolejnym problemem w podej[ciu do nawrotów wy- godniu poprzedzajcym nawrót a faktem jego wyst- daje si, sygnalizowany przez Millera i Hestera [14], pienia. Autorzy badania doszli do wniosku, |e w tym brak wspóBpracy teoretyków i praktyków zajmujcych wypadku istotn rol mo|e odgrywa staBy wysoki si uzale|nieniami. Zdaniem autorów, powoduje to poziom odczuwanego stresu i deficyty w zakresie kon- sytuacj, w której nie modyfikuje si programów tera- struktywnych sposobów radzenia sobie ze stresem. peutycznych na podstawie wyników badaD empirycz- Moos i wsp. [18] w badaniach nad skuteczno[ci te- nych oraz stosuje si wiele oddziaBywaD, co do któ- rapii wykazali, |e utrzymywanie abstynencji trwaBo rych skuteczno[ci brakuje potwierdzeD w literaturze dBu|ej u tych pacjentów, którzy prze|yli mniej stresu- naukowej. jcych sytuacji i cz[ciej stosowali aktywne strategie Celem niniejszego artykuBu jest dokonanie przegldu radzenia sobie. Badania te wykazaBy równie|, |e wa- badaD nad czynnikami istotnymi w zapobieganiu na- runki |yciowe i czynniki zwizane z radzeniem sobie wrotom u pacjentów uzale|nionych od alkoholu oraz ze stresem w wikszym stopniu wpBywaj na dBugo- refleksja nad dalszymi kierunkami poszukiwaD. Podj- terminowe wyniki leczenia ni| cechy charakteryzujce to równie| prób znalezienia w prezentowanych wy- pacjentów w okresie poprzedzajcym leczenie. Rów- nikach implikacji praktycznych, pomocnych w prowa- nie| badania Murphy i Hoffman [19] wskazywaBy na dzeniu terapii odwykowej. istotn rol aktywnego radzenia sobie ze stresem w utrzymaniu abstynencji w okresie roku po zakoD- Rola zmiennych psychologicznych czeniu terapii. W badaniach, których celem byBo wy- i socjodemograficznych odrbnienie czynników wpBywajcych na utrzymanie Najwiksza liczba prowadzonych badaD jest zwiza- abstynencji przez alkoholików w okresie 6 miesicy, na z poszukiwaniem zmiennych, zmniejszajcych 2 lat i 10 lat po terapii, Moos [20] wykazaB istotny prawdopodobieDstwo wystpienia nawrotu. W tym negatywny wpByw stosowania unikowych strategii ra- zakresie wystpuje równie| najwicej kontrowersji. dzenia sobie ze stresem. OkazaBo si, |e s to te same strategie, które stosowano w trakcie rozwoju uzale|- Zmienne psychologiczne nienia, tote| dalsze ich stosowanie prowadziBo do po- Du|a liczba doniesieD dotyczcych roli czynników psy- wstawania nowych rodzajów uzale|nieD i nasilenia chologicznych w wystpowaniu nawrotów jest zwi- stresu. Równie| Kinney i Leaton [21] w[ród czynni- stresem i radzeniem sobie zana ze stresem i radzeniem sobie stresem i radzeniem sobie. Badania Melli- ków warunkujcych skuteczn terapi wymieniali stresem i radzeniem sobie stresem i radzeniem sobie brudy i Pommersbach [15] ujawniBy zale|no[ midzy umiejtno[ stosowania aktywnych sposobów radze- nat|eniem stresujcych wydarzeD |yciowych a prze- nia sobie ze stresem, które jednostka mogBaby wyko- rwaniem abstynencji, nie stwierdzono natomiast rzysta w trudnych sytuacjach zamiast dotychczaso- zwizku midzy skuteczno[ci kontroli abstynencji wej  ucieczki w alkohol . a sposobami radzenia sobie ze stresem (mierzonymi Kolejn szeroko analizowan grup zmiennych s zasoby osobiste zasoby osobiste jednostki, a zwBaszcza poczucie wBa- za pomoc kwestionariusza WCO Folkman i Lazaru- zasoby osobiste zasoby osobiste zasoby osobiste sa). Z kolei badania Chodkiewicza [6] wykazaBy zna- snej skuteczno[ci i wsparcie spoBeczne. WedBug She- czenie nat|enia odczuwanego stresu, rzadkiego wy- ridana i Radmacher [22] nawrót picia jest najbardziej korzystywania aktywnych strategii radzenia sobie oraz prawdopodobny wówczas, gdy oczekiwanie pozytyw- czstego stosowania takich strategii, jak: zaprzecza- nych skutków spo|ywania alkoholu, dotyczce na przy- nie, powstrzymywanie si od dziaBania, zaprzestanie kBad zBagodzenia przykrego stanu emocjonalnego, dziaBaD (mierzonych za pomoc Inwentarza COPE naBo|y si na przekonanie zwizane z brakiem mo|li- Carvera i wsp.) jako predyktorów zBamania abstynen- wo[ci poradzenia sobie z sytuacj (np.  nie dam rady cji w okresie roku od zakoDczenia terapii odwykowej bez alkoholu ). WedBug behawioralno-poznawczej u pacjentów leczonych ambulatoryjnie. Badania za- koncepcji nawrotów picia podjcie abstynencji pozwa- graniczne, dotyczce Bamania abstynencji przez oso- la jednostce do[wiadczy wzrostu subiektywnego by, które ukoDczyBy terapi, wskazuj, |e najwy|szy poczucia kontroli oraz poczucia wBasnej skuteczno- odsetek nawrotów wystpowaB u tych pacjentów, któ- [ci. Poczucie to utrzymuje si do momentu znalezie- rzy w czasie poprzedzajcym nawrót prze|yli stresu- nia si w sytuacji podwy|szonego ryzyka. Je[li jednost- jce wydarzenie |yciowe i charakteryzowali si przy ka poradzi sobie, prawdopodobieDstwo nawrotu tym wysok koncentracj na sobie [16]. W innych maleje i zwiksza si poczucie wBasnej skuteczno[ci. www.psychiatria.viamedica.pl 106 Jan Chodkiewicz, Zapobieganie nawrotom w chorobie alkoholowej  przegld pi[miennictwa Z czasem wzrasta liczba sytuacji ryzyka, z którymi jed- midzy wsparciem a zdrowiem jednostki oraz radze- nostka radzi sobie bez alkoholu, dalej wic umacnia niem sobie ze stresem [22, 32]. W badaniach Melli- si jej poczucie wBasnej skuteczno[ci i wiara w zdol- brudy i Pommersbach [15] potwierdzono wpByw no[ radzenia sobie. Zatem kluczowe dla zapobie|e- wsparcia spoBecznego na skuteczno[ kontroli absty- nia nawrotom jest doskonalenie umiejtno[ci zarad- nencji. Najwa|niejsze byBo wsparcie czBonków najbli|- czych pacjenta oraz poczucia wBasnej skuteczno[ci. szej rodziny i przyjacióB. Wa|ne byBo jednak nie tylko Zgodnie z t koncepcj pojedyncze  wpadki (przer- otrzymywanie wsparcia, ale przede wszystkim udzie- wanie abstynencji) w 90% prowadz do peBnego na- lanie go innym alkoholikom. Analogicznie Jakubik wrotu choroby (rozumianego jako caBkowity powrót i Kowaluk [33] wskazuj, |e wsparcie spoBeczne jest do poprzednich, naBogowych zachowaD), dlatego |e istotnie wiksze w grupie osób utrzymujcych absty- wypicie alkoholu powoduje nagBy spadek poczucia nencj. wBasnej skuteczno[ci (tzw. szok nawrotu), który u wielu Obok problematyki zwizanej ze stresem i zasobami uzale|nionych i tak jest niski na skutek wcze[niejszych, osobistymi w literaturze przedmiotu podkre[la si rol zaburzeD towarzyszcych czynników emo- nieudanych prób podjcia abstynencji [8, 10, 23]. zaburzeD towarzyszcych czynników emo- zaburzeD towarzyszcych czynników emo- zaburzeD towarzyszcych czynników emo- zaburzeD towarzyszcych oraz czynników emo- cjonalnych Opisana koncepcja jest powszechnie stosowana cjonalnych cjonalnych w powstawaniu nawrotów choroby oraz cjonalnych cjonalnych w terapii odwykowej, cho zarzuca si jej niedosko- znaczenie uzyskania wgldu we wBasne emocje, uzna- naBo[ci i brak peBnej empirycznej weryfikacji [24, 25]. jc to ostatnie za jedno z kryteriów zdrowienia w cho- Wyniki badaD empirycznych wskazuj, |e poczucie wBa- robie alkoholowej [34 36]. Badania KuciDskiej i Melli- snej skuteczno[ci jest predyktorem utrzymania absty- brudy [37], dokonane przy u|yciu Skali Klinicznych nencji [6, 25 27]. Poczucie to nie jest jednak trwaB Objawów Psychopatologicznych (SCL-90), potwierdziBy i statyczn cech osobnicz, lecz konsekwentnie si istnienie ró|nic midzy nasileniem takich objawów, jak: zwiksza pod wpBywem leczenia. WedBug Riska i Wat- depresja, lk, poziom wrogo[ci, nadwra|liwo[ inter- zla [28] u osób z problemem alkoholowym niskie po- personalna i fobie, wystpujcych na pocztku terapii czucie wBasnej skuteczno[ci wi|e si ze zwikszonym ambulatoryjnej midzy osobami, które j ukoDczyBy, ryzykiem przerwania abstynencji w okresie 6 miesicy a osobami, które j przerwaBy. W badaniach dokona- od ukoDczenia terapii. WedBug innych badaD [29] po- nych przy u|yciu Kwestionariusza STAI Spielbergera czucie wBasnej skuteczno[ci pozwala lepiej przewidy- Hauser i wsp. [38] u alkoholików stwierdzili podwy|- wa utrzymanie abstynencji przez pacjentów w okresie szenie stanu i cechy lku w stosunku do grupy kontro- 6 miesicy od zakoDczenia leczenia ni| takie czynniki, lnej oraz stopniowe obni|anie si wysoko[ci badanych jak: gBboko[ uzale|nienia, ilo[ alkoholu wypijanego zmiennych wraz z wydBu|aniem si okresu abstynen- przed leczeniem czy sprawno[ pamici. Równie| Lin- cji. W badaniach tych okazaBo si równie|, |e osoby denmeyer [9] uwa|a, |e to, czy kontakt uzale|nionego przerywajce abstynencj (nawet sporadycznie) prze- z alkoholem doprowadzi do rozpoczcia picia, zale|y jawiaj wy|szy poziom lku ni| osoby utrzymujce sta- przede wszystkim od jego wBasnego poczucia skutecz- biln abstynencj. W badaniach zachodnich wspóBwy- no[ci, a co za tym idzie  stopnia kontroli sytuacji. stpujce objawy psychopatologiczne, w tym zwiza- Poczucie wBasnej skuteczno[ci jest [ci[le zwizane ze ne z lkiem, uznano za jeden z czynników pozwalaj- sposobami radzenia sobie ze stresem. Saunders i All- cych przewidywa skuteczno[ terapii [39]. Podaje si sop [30] sdz, |e zwizek ten jest na tyle [cisBy, |e równie|, |e wysoki poziom lku obni|a skuteczno[ skuteczna terapia musi obydwie umiejtno[ci rozwija niektórych oddziaBywaD terapeutycznych w ramach te- równolegle, gdy| pojedynczo nie s one w stanie po- rapii uzale|nienia. Niestety, nie badano znaczenia wgl- móc pacjentowi. Wysokie poczucie wBasnej skuteczno- du w prze|ywane emocje jako czynnika prognostycz- [ci mo|e chroni pacjenta przed dziaBaniem ostrego nego w zapobieganiu nawrotom. czynnika stresujcego, zmniejszajc jego nasilenie, po- Spo[ród pozostaBych zmiennych psychologicznych poziom samooce- poziom samooce- zwala tak|e inicjowa posiadane umiejtno[ci zarad- warto jeszcze zwróci uwag na poziom samooce- poziom samooce- poziom samooce- ny oraz akceptacji uzale|nienia jako choroby. cze. Niskie poczucie wBasnej skuteczno[ci utrudnia efek- ny akceptacji uzale|nienia jako choroby. ny akceptacji uzale|nienia jako choroby. ny akceptacji uzale|nienia jako choroby. ny akceptacji uzale|nienia jako choroby. tywne wykorzystywanie posiadanych umiejtno[ci ra- Analizujc wyniki badaD dotyczcych samooceny jako dzenia sobie ze stresem i powoduje zwikszenie ocze- predyktora utrzymywania abstynencji, Hauser i wsp. kiwania poniesienia pora|ki, co znacznie podwy|sza [38] przytaczaj dane dotyczce zaburzeD samooce- prawdopodobieDstwo wystpienia nawrotu [8, 31]. ny u pacjentów uzale|nionych, polegajcych na zbyt Wsparcie spoBeczne definiuje si jako zasoby dostar- idealistycznym postrzeganiu swoich mo|liwo[ci. Au- czane jednostce poprzez interakcje z innymi ludzmi torki zwracaj równie| uwag na pojawienie si zmian [22]. Wiele badaD wskazuje na pozytywny zwizek samooceny w trakcie utrzymywania abstynencji, roz- www.psychiatria.viamedica.pl 107 Psychiatria 2006, tom 3, nr 3 wa|aj wic mo|liwo[ uznania jej za jeden z predyk- stajce pod wpBywem warunków codziennej egzysten- torów pózniejszej trzezwo[ci. Jednak badania kata- cji danej osoby (...). Je[li w swoim |yciu dana osoba mnestyczne, dokonane za pomoc skali Q-sort, nie mo|e liczy na oparcie w postaci dobrych stosunków potwierdziBy tych zale|no[ci. Zaburzenia w zakresie interpersonalnych, dobrej pracy i kontaktów rodzin- samooceny uznano za wzgldnie staB i niezmienn nych, udana zmiana zachowania jest bardziej praw- cech osobowo[ci, która nie speBnia wymogów czyn- dopodobna ni| w przypadku czBowieka dotknitego nika prognostycznego. Badania Gsiora i wsp. [40], zBymi warunkami mieszkaniowymi, brakiem pracy i za- wykonane przy u|yciu Testu Przymiotnikowego ACL burzonymi kontaktami z innymi ludzmi (s. 221). Gougha i Heilbruna, wykazaBy istnienie wielu zmian Powy|sze spostrze|enie potwierdzaj wyniki przepro- osobowo[ciowych, które dokonaBy si u pacjentów wadzonych badaD, zgodnie z którymi status socjoeko- w trakcie terapii na oddziale odwykowym. WzrosBo nomiczny, maB|eDski i zwizany z zatrudnieniem s nat|enie potrzeb zwizanych ze speBnianiem celów uznanymi czynnikami pozwalajcymi na przewidywa- i d|eD oraz z kontaktami interpersonalnymi, nast- nie wyników leczenia [39]. Przytaczane ju| badania piBy zmiany w sposobach odnoszenia si do siebie Moosa [20] dotyczce czynników wpBywajcych na i realizowania siebie. Nie przeprowadzono jednak ba- utrzymanie abstynencji przez alkoholików w okresie daD dotyczcych dalszych losów analizowanych pa- 6 miesicy, 2 lat i 10 lat po terapii wykazaBy pozytyw- cjentów. Badania Murphy i Hoffman [19] dowiodBy ny wpByw takich czynników, jak stabilna sytuacja ro- znaczenia wzrostu poziomu samooakceptacji jako dzinna i zawodowa oraz dobre funkcjonowanie maB- czynnika prognostycznego w utrzymaniu abstynencji |eDskie. Z kolei Glatt [45] udowodniB, |e |onaci m|- w okresie 18 miesicy od przerwania picia. Z kolei czyzni znacznie cz[ciej koDcz terapi, wymagaj te| w badaniach Heilbruna i Tarboxa [41], a tak|e Coope- mniej wsparcia terapeutycznego i leczenia w porów- ra [42] rozbie|no[ midzy realnym i idealnym obra- naniu z innymi grupami. Natomiast Edwards [46] zem siebie byBa wyznacznikiem poprawy funkcjono- zwróciB uwag na zatrudnienie jako istotny czynnik wania pacjentów, ale nie miaBa warto[ci predykcyjnej. pozwalajcy przewidywa utrzymanie abstynencji. Natomiast w badaniach Chodkiewicza [43] poziom Badania Seelye [47] wskazaBy na rol statusu spoBecz- samoakceptacji (mierzony za pomoc wskaznika po- no-zawodowego w dalszym funkcjonowaniu pacjen- dobieDstwa profilu  ja realnego i  ja idealnego tów uzale|nionych (osoby z wy|szym statusem funk- w te[cie ACL) okazaB si predyktorem utrzymywania cjonowaBy znacznie lepiej). Równie| Sobell i wsp. [3] abstynencji w okresie roku od zakoDczenia terapii. ustalili, |e takie zmienne, jak: wiek, wyksztaBcenie czy Jednym z celów terapii odwykowej jest wyksztaBcenie status zawodowy, w istotny sposób wpBywaj na efekty u pacjentów przekonania, |e alkoholizm jest chorob leczenia. Badania JuczyDskiego i wsp. [4], zmierzajce nieuleczaln. W badaniach Kulki i wsp. [44] w[ród do okre[lenia wyznaczników efektywno[ci leczenia czynników intrapersonalnych wpBywajcych na prze- odwykowego, wykazaBy istotn rol stabilizacji zawo- rwanie abstynencji wymieniono wBa[nie to przekona- dowej i maB|eDskiej. Zmienne te, obok liczby hospita- nie  badani, którzy uwa|ali alkoholizm za chorob lizacji odwykowych, dBugo[ci przerw w piciu oraz spo- nieuleczaln, istotnie rzadziej prze|ywali nawroty ni| sobu leczenia odwykowego (stacjonarne), okazaBy si osoby wierzce w mo|liwo[  picia kontrolowanego . najlepszymi wyznacznikami efektów leczenia. Z innych Równie| w przytaczanych ju| badaniach Chodkiewi- wa|nych zmiennych powizanych z zapobieganiem cza [6] akceptacja uzale|nienia jako choroby (mierzo- nawrotom Kulka i wsp. [44] wymieniaj podtrzymy- na za pomoc Skali Akceptacji Choroby Felton i wsp.) wanie kontaktów z placówkami leczniczymi i grupa- okazaBa si jednym z predyktorów pozwalajcych prze- mi wsparcia po zakoDczeniu terapii. widywa wystpowanie nawrotów u pacjentów am- bulatoryjnych. Rola zmiennych sytuacyjnych Zwolennicy koncepcji przypisujcej decydujc w wy- Zmienne socjodemograficzne stpowaniu nawrotów rol czynnikom sytuacyjnym W sprawozdaniach z efektów leczenia alkoholików uwa|aj, |e skoro badania nad predyktorami utrzy- konsekwentnie podkre[lany jest fakt, |e takie cechy, mywania abstynencji nie przynosz jednoznacznych jak: stan cywilny, stabilizacja spoBeczna i zawodowa, rezultatów, nale|y zwróci szczególn uwag na wy- s znaczce dla skutków leczenia. Saunders i Allsop darzenia poprzedzajce nawrót [9, 10]. Jednym z naj- [30] pisz:  psychologiczne konstrukty odgrywaj bardziej znanych uj dotyczcych takich wydarzeD w zapobieganiu nawrotów wa|n rol, ale nale|y zda jest koncepcja autorstwa Marlatta i Gordon [7], któ- sobie spraw, |e s to dosy pBynne zmienne, pozo- rzy na podstawie analizy wydarzeD wi|cych si www.psychiatria.viamedica.pl 108 Jan Chodkiewicz, Zapobieganie nawrotom w chorobie alkoholowej  przegld pi[miennictwa z Bamaniem abstynencji przez pacjentów uzale|nio- uczu w porównaniu z osobami pozostajcymi nych od alkoholu, heroiny i papierosów wyodrbnili 8 w staBym zwizku [55]. najcz[ciej wymienianych przyczyn. ByBy to:  sytuacje zwizane z prze|ywaniem nieprzyjemnych Implikacje praktyczne oraz kierunki uczu (np.: nudy, poczucia samotno[ci, lku, de- dalszych poszukiwaD presji); Powy|szy, z konieczno[ci ograniczony, przegld za-  sytuacje konfliktowe zwizane z odczuwaniem zBo- równo wspóBczesnych, jak i dawniejszych badaD oraz [ci i agresji (w pracy lub w rodzinie); uj problematyki nawrotów wydaje si prowadzi do  wpByw otoczenia, namowa (koledzy proponujcy nastpujcych wniosków praktycznych: napicie si);  w[ród wyró|nionych w wielu badaniach czynni-  przyjemne wydarzenia i sytuacje |yciowe (sukce- ków zwizanych z wystpowaniem nawrotów nie- sy, zakochanie si); zwykle wa|na rola przypada radzeniu sobie ze stre-  sytuacje towarzyskie (wizyta w lokalu, przyjcie, sem oraz zasobom osobistym; trening ukierunko- uroczysto[ci rodzinne); wany na radzenie sobie ze stresem, zwikszenie  dolegliwo[ci somatyczne (bóle, problemy ze snem); poczucia wBasnej skuteczno[ci oraz odbudow sie-  próby  picia kontrolowanego ; ci wsparcia spoBecznego powinien by, by mo|e  nagle pojawiajcy si gBód (np. w wyniku zoba- ju| od pocztku terapii, jej integraln cz[ci; czenia ulubionego trunku).  konieczne jest rozszerzenie diagnozy psychologicz- WedBug autorów, okoBo 60% przypadków Bamania nej pacjentów, co mo|e pozwoli na identyfikacj abstynencji wystpuje z powodu 3 pierwszych przy- szczególnie zagro|onych wystpieniem nawrotu czyn wymienionych powy|ej, a 40% z powodu ko-  w stosunku do takich osób pomoc terapeu- lejnych przyczyn wymienionych powy|ej [7, 9, 10, tyczna powinna by zintensyfikowana; 48]. Na podstawie koncepcji Marlatta i Gordon He-  w Polsce w diagnozowaniu pacjentów uzale|nio- len Annis i wsp. skonstruowali Inwentory of Drug- nych nale|y uwzgldni metody ukierunkowane na Taking Situations (IDTSA) oraz Inventory of Drinking wyodrbnienie sytuacji ryzykownych w ujciu Mar- Situation (IDS) [48 50]. Inwentarze zawierajce list latta i Gordon [7] oraz Annis [50]  zastosowanie ró|nych sytuacji sBu| wyodrbnieniu wydarzeD naj- tych metod mo|e zwikszy koncentracj pacjenta bardziej ryzykownych dla pacjenta, aby mo|na byBo i terapeuty na sytuacjach stanowicych szczególne si na nich skoncentrowa w trakcie leczenia. Wy- zagro|enie wystpieniem nawrotu, a dziki temu peBniajc Inwentarz, osoby badane zaznaczaj, jak  znacznie podwy|szy skuteczno[ terapii [56]; czsto w ostatnim roku piBy alkohol w ka|dej z wy- obecnie stosowane ujcie dotyczy zagro|enia dla odrbnionych sytuacji. Metody te stosuje s w wielu osób uzale|nionych oraz wskazówki dla  zdrowie- krajach w zapobieganiu nawrotów u pacjentów, któ- jcych alkoholików w sposób raczej ujednolicony; rzy przerwali abstynencj po rozpoczciu leczenia  od pocztku terapii nale|y uwzgldnia nie tylko i ponownie rozpoczynaj terapi; sBu| równie| usta- sam fakt uzale|nienia od alkoholu, ale i indywidu- leniu  profilu ryzyka w odniesieniu do osób rozpo- alne cechy psychologiczne i socjodemograficzne czynajcych terapi po raz pierwszy [48, 51]. Z kon- pacjentów, co wymaga wikszej indywidualizacji cepcj sytuacji ryzykownych, wyodrbnionych przez podej[cia terapeutycznego  wymienione zmien- Marlatta i Gordon [7], s zwizane równie| modele ne mog znacznie utrudnia, a nawet uniemo|li- powstawania nawrotów autorstwa Annis [52] i Lit- wia skuteczn prac nad psychologicznymi me- mana [53], które jednak nie byBy weryfikowane em- chanizmami uzale|nienia; indywidualizacja podej- pirycznie. Analizujc wyniki nielicznych badaD pro- [cia terapeutycznego jest szczególnie wskazana wadzonych w tym zakresie (wydaje si on mie do- w odniesieniu do pacjentów, którym mimo ukoD- td gBównie znaczenie praktyczne), mo|na zauwa- czenia terapii odwykowej nie udaje si zachowa |y, |e wysokie ryzyko nawrotu u kobiet dotyczyBo abstynencji; sytuacji zwizanych z odczuwaniem nieprzyjemnych  w odniesieniu do niektórych pacjentów nale|y si emocji, natomiast u m|czyzn  sytuacji zwizanych zastanowi nad sensowno[ci wBczenia do tera- ze spoBeczn presj picia i równie| z odczuwaniem pii elementów zwizanych z poszukiwaniem pra- nieprzyjemnych emocji [54, 55]. Ponadto osoby sa- cy i osiganiem stabilizacji socjalnej  próby ta- motne (zarówno m|czyzni, jak i kobiety) cz[ciej kie, w odniesieniu do leczenia odwykowego, s pro- przerywaBy abstynencj w przypadku wystpowania ponowane przez niektóre ujcia terapeutyczne [9]; dolegliwo[ci somatycznych oraz nieprzyjemnych  wprowadzanym zmianom w programach terapeu- www.psychiatria.viamedica.pl 109 Psychiatria 2006, tom 3, nr 3 z przynale|no[ci do typów alkoholizmu wyró|- tycznych powinna towarzyszy staBa ewaluacja nionych midzy innymi przez Cloningera, Zuckera osiganych wyników, midzy innymi w aspekcie i Babora; typologie alkoholizmu i problematyka wystpowania nawrotów. temperamentalnych czynników ryzyka uzale|nieD W odniesieniu do dalszych kierunków badaD nad budz obecnie ogromne zainteresowanie bada- fenomenem nawrotów wskazane wydaje si: czy i wydaj si bardzo obiecujce [57, 58];  podjcie badaD nad zwizkami midzy zmienny-  w zapobieganiu nawrotom du|e nadzieje wi|e mi psychologicznymi a zmiennymi sytuacyjnymi si ze stosowaniem leków nowej generacji [10, 59]; powizanymi z ich wystpowaniem  badania konieczne s badania nad zale|no[ciami midzy takie, dotd nieprowadzone, mogByby by prób skuteczno[ci tych leków a zmiennymi indywidu- integracji ró|nych uj dotyczcych omawianej alnymi, charakteryzujcymi pacjentów; problematyki oraz przyczyni si do poprawy sku-  wskazane jest dalsze podejmowanie prób tworze- teczno[ci terapii; nia wielowymiarowego i interakcyjnego modelu na-  dalsze badania nad nawrotami powinny uwzgld- wrotu w chorobie alkoholowej, w którym zostanie nia w[ród indywidualnych zmiennych tak|e czyn- uwzgldnione bardzo szerokie spektrum zmiennych. niki temperamentalne oraz zwizek nawrotów Streszczenie W pracy dokonano przegldu dawniejszych oraz aktualnych koncepcji i badaD nad nawrotami w chorobie alkoho- lowej. Omówiono midzy innymi badania dotyczce roli stresu, radzenia sobie, zasobów osobistych, zmiennych socjodemograficznych oraz sytuacyjnych w Bamaniu abstynencji przez pacjentów. Dotychczasowe poszukiwania w tej dziedzinie wydaj si niewystarczajce; czsto prowadz do niejednoznacznych wniosków oraz nie integruj ró|nych uj omawianej problematyki. Istnieje potrzeba stworzenia interakcyjnego i wielowymiarowego modelu dotyczcego powstawania nawrotów. Wyniki badaD empirycznych powinny znajdowa wiksze ni| dotychczas zastosowanie w praktyce terapeutycznej. sBowa kluczowe: uzale|nienie od alkoholu, koncepcje nawrotów, zapobieganie nawrotom 11. Woronowicz B. Nawrót http://www.psychologia.edu.pl/in- PIZMIENNICTWO dex.php?dz=slownik&op=spis&id=2108 z 11.11.2004 1. Allsop S., Saunders B. Nawroty i problemy zwizane z nadu|y- 12. Orford J., Edwards G. Alcoholism. University Press, Oxford 1997. waniem alkoholu. W: Gossop M. (red.). Nawroty w uzale|nie- 13. Sfiffman S. Problemy pojciowe w badaniach nad nawrotami. niach. PARPA, Warszawa 1997: 15 39. W: Gossop M. (red.). Nawroty w uzale|nieniach. PARPA, War- 2. Chodkiewicz J. Zasoby osobiste a wystpowanie nawrotów u m|- szawa 1997; 125 150. czyzn uzale|nionych od alkoholu. W: CierpiaBkowska L. (red.). Ob- 14. Miller W.R., Hester R.K. Treating addictive behaviors: process of licza wspóBczesnych uzale|nieD. UAM, PoznaD 2006; 175 185. change. Plenum, New York 1986: 175 204. 3. Sobell L., Sobell M., Ward E. Evaluating alcohol and drug abuse 15. Mellibruda J. Psychologiczna analiza funkcjonowania alkoholi- treatment effectiveness: recent advances. Pergamon, New York ków i czBonków ich rodzin. IPZ, Warszawa 1999: 43 50. 1980. 16. Hull J.G., Young R.D., Jouriles E. Applications of the self-aware- 4. JuczyDski Z., Szamborska J., Jdrzejczyk A. Wyznaczniki efek- ness model of alcohol consumption: Predicting patterns of use tywno[ci leczenia osób uzale|nionych od alkoholu. Psychiatria and abuse. J. Personal. Soc. Psychology 1986; 51: 790 796. Polska 1992; 5: 411 420. 17. Hall S.M., Havassy B.E., Wasserman D.A. Commitment to absti- 5. Kulka Z., Zwitkiewicz G., ZieliDski A. SpoBeczne predyktory na- nence and acute stress in relapse to alcohol, opiates and nicoti- wrotów picia alkoholu. Alkoholizm i Narkomania 1999; 34: 81 ne. J. Cons. Clin. Psychol. 1990; 58/2: 174 181.  99. 18. Moos R.H, Finney J.W., Cronkite R.C. Alcoholism Treatment: 6. Chodkiewicz J. Czynniki prognostyczne skutecznej terapii m|- Context, Process, and Outcome. Oxford University Press, New czyzn uzale|nionych od alkoholu. Wiadomo[ci Psychiatryczne York 1990. 2004; 7/1: 9 15. 19. Murphy S., Hoffman A. An empirical description of phases of 7. Marlatt G.A., Gordon J.R. Determinants of relapse: implications maintenance following treatment for alcohol dependence. for the maintenance of behavior change. W: Davidson P., Da- J. Subst. Abuse 1993; 5: 131 143. vidson S. (red.). Behavioral Medicine: Changing Health Lifesty- 20. Moos R. Stress and coping theory and evaluation research. Eva- les. Brunner, New York 1980; 410 457. luation Review 1992; 16/5: 534 553. 8. Marlatt G.A., Gordon J.R. Relapse Prevention: Maintenance Stra- 21. Kinney J., Leaton G. Zrozumie alkohol. PARPA, Warszawa 1996: tegies in the Treatment of Addictive Behaviors. Guilford Press, 163 194. New York 1985: 3 67. 22. Sheridan C.L., Radmacher S.A. Psychologia zdrowia. IPZ, War- 9. Lindenmeyer J. Alkoholabhängigkeit. Hogrefe, Göttingen 2005: szawa 1998: 298 310. 51 68. 23. Seligman M. Co mo|esz zmieni, a czego nie mo|esz. Media 10. Lindenmeyer J. Lieber schlau als blau. Beltz Verlag, Weinheim Rodzina, PoznaD 1994. 2005: 156 168. www.psychiatria.viamedica.pl 110 Jan Chodkiewicz, Zapobieganie nawrotom w chorobie alkoholowej  przegld pi[miennictwa 24. Körkel J., Lauer G. Der Rückfall des Alkoholabhängigen. W: Körkel 41. Heilbrun A., Tarbox A. Cognitive structure and behavioral regu- J. (red.). Der Rückfall des Suchtkranken. Flucht in die Sucht? lation in alcoholics: implication for treatment outcome. Brit. Springer, Berlin 1992; 3 122. J. of Add. 1978; 13/2: 65 73. 25. Heather N., Stallard A. Czy w modelu Marlatta dostatecznie 42. Cooper S. The influence of self-concept on outcomes of intensive doceniono znaczenie umiarkowanego  gBodu w procesie na- alcoholism treatment. J. Stud. Alcohol 1983; 44/6: 1087 1095. wrotu? W: Gossop M. (red.). Nawroty w uzale|nieniach. 43. Chodkiewicz J. Predyktory efektywno[ci terapii m|czyzn uza- PARPA, Warszawa 1997; 150 173. le|nionych od alkoholu. Niepublikowana praca doktorska 2002. 26. Velicer W.F., DiClemente C.C., Rossi J.S., Prochaska, J.O. Relap- 44. Kulka Z., Zwitkiewicz G., ZieliDski A. Interpersonalne i intraper- se situations and self-efficacy: An integrative model. Addict. sonalne predyktory nawrotów picia alkoholu. Alkoholizm i Nar- Behav. 1990; 15: 271 283. komania 1998; 2/3: 229 242. 27. Demmel R., Beck B., Richter D., Reker T. Readiness to change in 45. Glatt M.M. Najczstsze kontrowersje wokóB alkoholizmu. a clinical sample of problem drinkers: relation to alcohol use, W: Dodziuk A. (red.). Wybrane spojrzenia na alkoholizm i jego self-efficacy, and treatment outcome. Eur. Addict. Res. 2004; leczenie. PTP, Warszawa 1993; 63 100. 10: 133 138. 46. Edwards G. The Treatment of Drinking Problems. Grant McInty- 28. Risk F., Watzl H. Self assessment of relapse risk and assertive- re, London 1982. ness in relation to treatment outcome of female alcoholics. 47. Seelye E. Relationship of socioeconomic status, psychiatric dia- Addict. Behav. 1983; 4: 243 250. gnosis and sex to outcome of alcoholism treatment. J. Stud. 29. Sandahl C., Lindberg S., Ronnenberg S. Efficacy expectations among Alcohol 1979; 40/1: 57 62. alcohol dependent patients  a Swedish version of the situational 48. Annis H.M., Davis C. Relapse Prevention. W: Hester R.K., Miller confidence questionnaire. Alcohol 1990; 25/1: 67 73. W.R. (red.). Handbook of Alcoholism Treatment Approaches. 30. Saunders B., Allsop S. Nawroty  polemika. W: Gossop M. (red.). Pergamon Press, New York 1989; 407 421. Nawroty w uzale|nieniach. PARPA, Warszawa 1997; 205 226. 49. Annis H., Graham J., Davis C. Inventory of Drinking Situations. 31. Marlatt G.A. Craving for alcohol, loss of control and relapse: Users Guide. Addiction Research Foundation, Toronto 1987. a cognitive-behavioral analysis. W: Nathan P., Marlatt G., Lo- 50. Annis H.M., Martin G., Graham J.M. Inventory of Drug Taking berg T. (red.). Alcoholism: New Directions in Behavioral Rese- Situations (Alcohol) IDTSA. Users guide. Addiction Research arch and Treatment. Plenum, New York 1978; 223 240. Foundation, Toronto 1992. 32. Schwarzer R. Psychologie des Gesundheitsverhaltens. Hogrefe 51. Chiazzi E.J. Preventing Relapse in the Addictions. Pergamon Press, Verlag für Psychologie, Göttingen 1992. New York 1991. 33. Jakubik A., Kowaluk B. Wsparcie spoBeczne a utrzymanie absty- 52. Annis H.M. Treatment of Alcoholic Women. W: Edwards G., nencji u m|czyzn uzale|nionych od alkoholu. Alkoholizm Grant M. (red.). Alcoholism Treatment in Transition. Croom Helm, i Narkomania 1997; 1/26: 98 105. London 1980; 128 139. 34. Volpicelli J. Zaburzenia zwizane z u|ywaniem substancji psy- 53. Litman G.K. Alcoholism survival. The prevention of relapse. choaktywnych. W: Rosenhan D., Seligman M. (red.). Psychopa- W: Miller W.R., Hester R.K (red.). Treating addictive behaviors: tologia. PTP, Warszawa 1994; t. 2: 51 102. process of change. Plenum, New York 1986; 311 406. 35. Mellibruda J. Psycho-bio-spoBeczna koncepcja uzale|nienia od 54. MaludziDska E., Zakrzewska M., Rybakowski J., ZióBkowski M. alkoholu. Alkoholizm i Narkomania 1997; 3/28: 277 307. Ocena sytuacji zwikszajcych ryzyko picia u kobiet i m|czyzn 36. Dodziuk A., Kapler L. NaBogowy czBowiek. Biblioteka Zwiata Pro- uzale|nionych od alkoholu leczonych w warunkach ambulato- blemów, Warszawa 1999. ryjnych. Alkoholizm i Narkomania 1999; 2/35: 195 211. 37. KuciDska M., Mellibruda J. Sposób u|ywania alkoholu po za- 55. Chodkiewicz J. Sytuacje wysokiego ryzyka u osób uzale|nionych koDczeniu lub przerwaniu terapii uzale|nienia przez pacjentów od alkoholu. Terapia Uzale|nienia i WspóBuzale|nienia 2006; 3/ uczestniczcych w programie badawczym APETA. Alkoholizm /48: 9 12. i Narkomania 1997; 3/28: 373 389. 56. Körkel J., Schindler C. Rückfallprävention mit Alkoholabhängi- 38. Hauser J., SzczepaDska W., GBodowska A. Analiza czynników gen. Springer, Berlin 2003. psychologicznych i psychospoBecznych u pacjentów z zespoBem 57. CierpiaBkowska L. Kierunki rozwoju wspóBczesnej psychologii uza- zale|no[ci alkoholowej. Psychiatria Polska 1994; 6: 701 710. le|nieD (na przykBadzie alkoholizmu). W: CierpiaBkowska L. (red.). 39. PaDstwowa Agencja Rozwizywania Problemów Alkoholo- Oblicza wspóBczesnych uzale|nieD. UAM, PoznaD 2006; 17 43. wych. VIII Raport specjalny dla Kongresu USA. PARPA, 58. Hornowska E. Uzale|nienia a temperament. WokóB temperamen- Warszawa 1995. talnego czynnika ryzyka uzale|nieD. W: CierpiaBkowska L. (red.). 40. Gsior K., Kaleta-Kupiecka M., KarliDski W., Kupiecki A. Reakcja Oblicza wspóBczesnych uzale|nieD. UAM, PoznaD 2006; 43 73. na terapi u osób z rozpoznaniem ró|nego typu alkoholizmu. 59. Küfner H. Behandlungsfaktoren bei Alkohol und Drogenabhängig- Postpy Psychiatrii i Neurologii 1994; 3: 325 329. keiten. Zeitschrift für Klinische Psychologie 1995; 24: 170 183. www.psychiatria.viamedica.pl 111

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
A Kościan Choroba alkoholowa
Fazy choroby alkoholowej
01 Chodkiewicz zasoby
1916 01 12 Rozporządzenie Policyjne choroby zakaźne Kutno
Koros, Bienkowski, Kostkowski Od motywacji do nagrody Eksperymentalne modele glodu i nawrotow pic
01 Pojęcie zdrowia i choroby
Alkoholizm – to choroba
01 konspekt ALKOHOLid&91
01 CHOROBY REUMATYCZNE
Alkoholizm to choroba Troche prawdy
Choroby spowodowane piciem alkoholu
2006 01 Elektroterapia w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów(1)
01 GLUTATION W ZDROWIU I W CHOROBIE
t informatyk12[01] 02 101
r11 01
2570 01
introligators4[02] z2 01 n

więcej podobnych podstron