5673850033

rozwoju. W skład tego światopoglądu wchodzi klasyczna koncepcja prawdy jako reprezentacji rzeczywistości oraz stanowisko realistyczne, które zakłada istnienie obiektywnej rzeczywistości, niezależnej od podmiotu poznającego.

II. Prawda jako kryterium waloryzacji w nauce

Prawda jest jedną z centralnych kategorii w rozważaniach nad statusem poznania w ramach epistemologii, w tym poznania naukowego. Debata wokół pozytywistycznego modelu nauki wywołała zasadniczy spór o wartości poznawcze nauki. Jeden z naczelnych sporów o prawdę toczył się między realistami i antyrealistami. W XX wieku pojawiają się liczne definicje prawdy, które oczywiście wywodziły się z założenia, że klasyczna, korespondencyjna definicja prawdy jest nieadekwatna. Filozofia nauki podjęła próbę „sformułowania warunków koniecznych i wystarczających prawdziwości sądów (zdań, twierdzeń, teorii)” w ramach danej teorii prawdy. Próbowano więc określić relacje między prawdą i twierdzeniami naukowymi, wyznaczyć kryterium prawdy (w epistemologii) i opisać procedury uzasadniania twierdzeń (w metodologii)¹⁶. Zmieniały się więc teorie prawdy, jednak ona sama pozostawała głównym celem poznania naukowego i główną wartością poznawczą.

Pojęcie prawdy rozumiane jest jako własność twierdzeń, zdań czy sądów, dotyczy to najpopularniejszej koncepcji prawdy, jaką jest korespondencyjna teoria prawdy (zwana też klasyczną). Zgodnie z tą teorią prawda to zgodność (zdania, twierdzenia) z rzeczywistością: „dane twierdzenie jest prawdziwe, gdy jest tak, jak to twierdzenie głosi”¹⁷. Przekonania prawdziwe odzwierciedlają rzeczywistość. Korespondencyjna koncepcja prawdy jest charakterystyczna dla wiedzy potocznej i chociaż jest nieprecyzyjna, to jest powszechnie używana. Koncepcja ta jest traktowana jako uniwersalna i oczywista, podczas gdy jest charakterystyczna dla kultur przyjmujących „racjonalny” i materialistyczny światopogląd, który jest też podstawą ideologii scentystycznej. Bliższe sprecyzowanie relacji odzwierciedlania¹⁸ (korespondencji) jest trudne. Wnikliwa analiza sensu relacji odzwierciedlania ukazuje problematyczność obiektywizmu przypisywanego korespondencyjnej koncepcji prawdy: dla różnych podmiotów społecznych rzeczywistość jest odzwierciedlana w odmienny sposób. Natomiast przywoływane przez naukowców kryterium „obiektywnych faktów” empirycznych potwierdzających prawdę jest również zależne od dominujących (modnych) w pewnych środowiskach intelektualnych szkół naukowych czy stylów myślenia, jak je określał Ludwik Fleck.

Inna teoria — tzw. koherencyjna teoria prawdy powstała na bazie krytyki teorii korespondencyjnej. Zarzucano teorii klasycznej, że w sposób nieuprawniony rzeczywistość językową odnosi do rzeczywistości pozajęzykowej, podczas gdy

¹⁶    M. Hempoliński, Filozofia współczesna, Warszawa 1989, s. 524-525.

¹⁷    M. Przełęcki, Prawda, [w:] Filozofia a nauka. Zarys encyklopedyczny, Wrocław 1987, s. 507.

¹⁸    D. Bloor, Knowledge and Social Imagery, London 1976, s. 32.

Forum Socjologiczne 3, 2012 © for this edition by CNS