5673850036

klasycznej — korespondencyjnej definicji prawdy związane jest z akceptacją realistycznego stanowiska (o czym była już mowa). Pojęcie prawdy jest składnikiem stylu myślenia funkcjonującego w naszej kulturze.

Gdy mowa o pojęciu wiedzy prawdziwej, wyłania się problem dla socjologii wiedzy, który wynika z tego, że socjologia i filozofia nauki często usiłują znaleźć kryteria wiedzy prawdziwej, a więc dążą do rozstrzygnięcia sporu o to, jaka wiedza jest wiedzą prawdziwą. Socjologia, podejmując ten problem, wikła się w spór o wartości, ponieważ kategoria prawdy jest pojęciem wartościującym wiedzę. Z tego powodu warto przyjąć propozycję Znanieckiego, aby badając wiedzę, „brać zjawiska tak, jak przedstawiają się one ludziom w badanych epokach i środowiskach”, „kategorie zjawisk, które owi ludzie traktowali jako wartości poznawcze”, trzeba rzeczywiście traktować jako wartości poznawcze. Wartości poznawcze Znaniecki określa jako „wszelkie zjawisko, któremu ktoś kiedykolwiek przypisuje cechę prawdziwości w przeciwstawieniu do błędności innego zjawiska”²⁰. Wedle Znanieckiego prawda musi być rozpatrywana z punktu widzenia badanych ludzi:

Nazwijmy „prawdą” każdy element dowolnego systemu wiedzy, rozważanego ze współczynnikiem humanistycznym, tj. z punktu widzenia ludzi, którzy wierzą, że rozumieją ten system, czynnie się nim zajmują i sądzą, że zawiera on obiektywnie ważną wiedzę o przedmiocie, jakiego dotyczy. [...] cokolwiek jest uważane zaprawdę, funkcjonuje jako norma myślenia, narzucająca uznającemu ją podmiotowi swoisty dobór i organizację niektórych danych jego doświadczenia, które przez to nabierają charakteru przedmiotów poznania²¹.

W podobny sposób określa pojęcie prawdy Mannheim. Prawda jest społecznie uwarunkowana, nie ma wymiaru absolutnego, jest prawdą w danej „społeczno--historycznej sytuacji bytowej”. Mannheim explicite wypowiada się na temat rozumienia prawdy. Pojęcie prawdy „samej w sobie” jest wedle Mannheima pojęciem utopijnym:

[...] pojęcie prawdy nie jest ustalone jednoznacznie dla wszystkich czasów, lecz i ono włączone jest w przemiany historyczne. Nie jest więc przypadkiem, jak w danym czasie wygląda pojęcie prawdy, lecz istnieje dla jego konkretnej konstrukcji nić przewodnia: na podstawie paradygma-tycznej formy wiedzy danego czasu i jej struktury stwarzamy sobie obraz tego, jak ma w ogóle wyglądać prawda²².

Niektórzy respondenci (będący co prawda w mniejszości) rozumieli prawdę zgodnie z duchem socjologicznej koncepcji prawdy; co ciekawe ich wypowiedzi ujawniają dość wnikliwe i złożone podejście do relacji wiedza a podmiot poznający. Jednak mimo świadomości istnienia wpływu czynników społecznych na wiedzę naukową, naukowcy wciąż uznają rozstrzygającą rolę faktów doświadczalnych:

Prawdą jest to, co jest akceptowane przez jakąś większą grupę badaczy, którzy się na tym świetnie znają. Więc to jest taka, socjologiczna definicja prawdy. [...] Ale tak naprawdę w nauce

²⁰    F. Znaniecki, Społeczne role uczonych, Warszawa 1984, s. 17.

²¹    Ibidem, s. 288.

²²    K. Mannheim, Ideologia i utopia, tłum. J. Miziński, Lublin 1992, s. 240.

Fomm Socjologiczne 3, 2012 © for this edition by CNS