6878601263

przyniosły kult faktów i i obiektywnej obserwacji, które w stylistyce prowadziły do posługiwania się wyrazami konkretnymi, szczególnie rzeczownikami. Literacka nobilitacja potocznej leksyki i rezerwa wobec neologizmów były skierowane przeciw "romantycznemu ekspresjonizmowi". Badawcze zadania literatury, odpowiadające celom nauki, wymagały stylu obiektywizującego. Założenia przedmiotowości, upowszechniane przez admirację twórczości Flauberta, omówienia poglądów Spielhage-na oraz dyskusje o obiektywizmie epiki na marginesie studium Biegeleisena o Panu Tadeuszu, były modelem, który najlepiej odpowiadał mentalności'liberalnych demokratów.

Dzięki tej przedmiotowości możliwe było zbliżenie dialogowych scen epiki do dramatu. Jak staraliśmy się wykazać, na tej drodze Prus twórczo wzbogacił tradycje powieściowego dialogu w Polsce. Bezwzględna przedmiotowość była niemożliwa, z czego pozytywiści Zdawali sobie sprawę. Niegdysiejsze oskarżanie ich o to, że przez rejestrowanie faktów ujawniali brak odwagi przy ocenie i interpretacji świata, podobnie jak wyrozumiałe pochwały za mimowiedną krytykę rzeczywistości, którą późniejsze pokolenia odczytują z ich realistycznych opisów, dziś nie mogą być utrzymane. Od dawna było wiadomo, iż Prus przełamywał zasady przedmiotowości przez humorys-tykę i pierwszoosobową narrację'*. Można tu dorzucić wnioski z analizy porównań, które obok funkcji poznawczych i dydaktycznych pełnią zadanie oceny przedstawionej rzeczywistości. Możliwie obiektywnemu sposobowi prezentacji zjawisk towarzyszą intencje estetyzacji życia, widoczne w doborze obrazów, słownictwie i sposobach przedstawiania, wypróbowanych w innych dziedzinach sztuki. Styl rzeczowy i konkretny wynika z badawczych funkcji literatury. Nie oznacza to rezygnacji z jej zadań dydaktycznych. W przeciwieństwie do jawnie perswazyjnej powieści tendencyjnej dojrzały realizm użytkuje tu środki perswazji pośredniej, wysubtelnione i utajone, np. w epitetach czy intelektualnej składni.

1BB