6878601316

"Człowiek jednym spojrzeniem dobrze ogarnia 3-5 przedmiotów. Gdy więc mamy tylko jeden rzedmiot, można tu przypisać 3-5 cech"13.

To spostrzeżenie autor wykorzystywał zwłaszcza w tzw. charakterystyce bezpośredniej postaci, którą - zdaniem Elżbiety Radomskiej - pisarz operował oszczędnie. Niemniej osobiste stanowisko autora jest widoczne. ''W Placówce jest

ono uwarunkowane wartością moralną bohaterów, w Lalce ce-

14

chuje je jak najdalej posunięta bezstronność" . Postaci ukazane są oczyma innych bohaterów.

"Opis pani Wąsowskiej - pisze Genowefa Baran - pozwala czytelnikowi na poznanie cech jej [charakteru"*''*. Trudno przystać w pełni na to twierdzenie. "Teraz Wokulski spostrzegł, że dama ta ma pyszne kasztanowate włosy i czarne oczy, a całą fizjognomię wesołą i energiczną". (II, 71). Nie jest to widzenie narratora, ale bohatera. W zbliżeniu twarzy prezentuje się tu tylko kilka cech. Wśród licznych (jak na Prusa) przymiotników mamy konstatacje ("kasztanowate", "czarne"), subiektywną ocenę ("pyszne") i stwierdzenia quasi-obiektywne ("wesołą i energiczną"), które w równym stopniu charakteryzują obiekt i subiekt postrzegania.

Charakteru Wąsowskiej z tego opisu nie poznajemy. Poznamy go przez jej czyny i słowa, zresztą aż do ostatniej sceny autor odsłania coraz nowe cechy tej osoby. Innowacja Lalki na tle tradycji powieściowej polega na rezygnacji z konwencji dokładnej prezentacji przestrzeni zdarzeń i obszernego opisu zewnętrznego postaci już na pierwszych stronach powieści. W stylistyce prowadzi to do kumulowania się rzeczowników i przymiotników w tych partiach. Budują one opisy osób oraz obrazy opisowe; w dalszym biegu powieści wzrasta udział opisów tła zdarzeń i "tableau vivent" (opis czynności). Powieść tendencyjna a także realistyczna cechowały się szerokim udziałem narratora w charakteryzowaniu postaci. Pod tym względem Lalka wykracza poza konwencję, utrzymując, a raczej

48