8748916814

Placówce (1686) 166. Liczby bezwzględne pokazują skokową wprawdzie, lecz wyraźną tendencję do wyzbywania się rzec z zasobu czasowników "komentujących”. Wciąż jednak jego rola jest ogromna, gdyż w dwu pierwszych powieściach zajmuje pierwsze miejsce wśród innych czasowników w tej funkcji, a w Placówce drugie. Lecz wewnętrzna hierarchia, mierzona stosunkiem rzec do innych czasowników wprowadzających przytoczenie, dowodzi, że w zakresie techniki dialogu powieściowego zaszły w tym czasie znaczne zmiany. Omawiany wyraz stanowi w Spekulancie 33,6 w Dziecięciu Starego Miasta 26,1 \ a w Placówce 12,7 \ użyć czasowników komentujących mowę niezależną.

W analizowanych powieściach zabierają głos i mężczyźni, i kobiety. Zebrany materiał sugeruje, iż zmniejszająca się frekwencja rzec uwyraźnia się w użyciach tego czasownika w rodzaju żeńskim. Tak więc w Spekulancie na 146 rzekł mamy 129 rzekła; w Dziecięciu odpowiednio 83 i 17, zaś w Placówce 143 i 25 (obliczenia dla liczby pojedynczej, gdyż w mnogiej słowa te występują okazjonalnie). Powieściowe heroiny częściej pytają (zapytują), wołają, szepczą bądź przerywają dialog. Analiza około 3 tys. czasowników komentujących wypowiedzi postaci w powieściach realistycznych współczesnych, powstałych w granicach półwiecza 1840-1890, zdaje się dowodzić, że przemiany stylistyczne w tym zakresie sporo zawdzięczają znaczniejszemu udziałowi kultur peryferyjnych w języku literatury, a także procesowi emancypacji kobiet oraz poszerzeniu pola obserwacji-* bio-psychoLogicznych reakcji ludzkich.

Chodzi tu zarówno o liczbę czasowników komentujących, jak i o ilość oraz treść i stylistyczne zróżnicowanie okoliczni-ków akcesoryjnych, które im towarzyszą. Wyraźna jest tu różnica między prozą realistyczną a nurtem "romantycznego ekspres jonizmu”, znacznie częściej indywidualizującym uczuciową jakość przytoczeń. Narcyza 2michowska np. chętniej od Korze-

102