9414912383

..Etnografia Polska”, t. XXXI: 1987. z. I PL ISSN 0071-1861

WOJCIECH MICHERA

(Katedra Etnologii i Antropologii Kulturowej UW)

WPROWADZENIE DO ANTROPOLOGII BARW

Część 1

Z kolorami jest jak z chorobami — każdy ich doświadcza, każdy uważa się za ich znawcę, ale tak naprawdę to niewiele pewnego można o nich powiedzieć. Przeciętnie wykształcony Europejczyk nie ma zwykle większego kłopotu z określeniem liczby barw tęczy. Opierając się na autorytecie Newtona bez cienia wątpliwości stwierdzi, że kolorów tych jest siedem. Czy ma jednak rację? Zjawisko barwy towarzyszy kulturze ludzkiej od samego jej początku. Ślady używania barwników spotyka się już na stanowiskach dolnego paleolitu. Mimo to do dzisiaj trwają spory o podstawowe wręcz kwestie dotyczące natury kolorów. Zagadnienia te wkraczają na filozoficzny teren teorii poznania, mają też jednak ważny aspekt antropologiczny.

Niniejsze przedsięwzięcie jest w zamierzeniu bardzo skromne, tak skromne, że tytułowe „Wprowadzenie” powinno być poprzedzone słowem „krótkie”. Temat — antropologiczna problematyka barw — nawet w granicach zakreślonych poniżej jest tak ogromny, że należałoby mu poświęcić nie artykuł, a wielotomowe dzieło. Wyczerpanie go przekracza też, sądzę, możliwości jednego autora, szczególnie jeśli działa on na zupełnie dziewiczym terenie. Ale właśnie z tego powodu, że antropologia barw w Polsce jeszcze się nie narodziła, uważam za potrzebne przedstawienie choćby najważniejszych problemów. koncepcji i nurtów tego złożonego zagadnienia. Barwy towarzyszą człowiekowi nie tylko od chwili powstania kultury, ale wiążą się ze wszystkimi jej dziedzinami; ich zrozumienie może ułatwić zrozumienie ludzkich „sposobów dotykania rzeczywistości”.

Zjawisko kolorów doskonale pokazuje komplementamość natury (biologii) i kultury człowieka. W najskromniej nawet zamierzonym „wprowadzeniu" nie może więc zabraknąć któregoś z tych działów antropologii. Dominującą perspektywą niniejszej pracy jest jednak problematyka kulturowa, z tego też powodu biologia będzie przedstawiona jedynie w tym zakresie, w jakim wpływa na rzeczywistość kulturową barw. W pierwszej części „Wprowadzenia” przedstawione zostaną, poza rudymentarni fizjologii, podstawowe nurty hi-