9172401518

ARTYKUŁY

„Etnografia Polska”, t. XXXIV: 1990, z. 1-2 PL ISSN 0071-1861

Część I

JERZY SŁAWOMIR WASILEWSKI

Katedra Etnologii i Antropologii Kulturowej UW, Warszawa

TABU, ZAKAZ MAGICZNY, NIECZYSTOŚĆ

Część II*

TABU A PARADYGMATY ETNOLOGII

I. DWIE TEZY I TRZY KONTRTEZY

Analiza biblijnych zakazów pokarmowych, przeprowadzona w pierwszej części pracy, pozwoliła na wysunięcie tezy, że instytucja tabu w planie symbolicznym nie musi być rozumiana jako negatywny zbiór ograniczeń, wynikających z obawy przed działaniem szkodliwych sił animistycznych czy też niekorzystnych asocjacji metaforyczno-magicznych. Proponuję rozumienie tabu jako systemu reguł pozytywnych, służących stworzeniu (odtworzeniu) idealnej, pożądanej sytuacji; jest ona modelowana na wzór mitycznej sytuacji początkowej („rajskiej”), w której nie istniały nieczystość i inne skażenia - one też są obłożone zakazem (Wasilewski 1987).

W^-przedstawianej poniżej części rozważań zostaną zaprezentowane dwie tezy, oparte na polskim materiale etnograficznym — zbiorze zakazów magicznych, będących operacyjnym przykładem instytucji tabu.,Teza pierwsza ma charakter ogólnoteoretyczny: proponuję rozumienie zakazu magicznego jako symbolicznego środka stwarzania stanu idealnego (który był stanem początkowym w mitologii wyrażonej explicite, a jeszcze częścićj implicite), stosowanego we wszelkich momentach początku. Ponieważ zakazy magiczne przypadają na tak właśnie pojmowane chwile przełomu, akcentowane obrzędami cyklu rocznego i życiowego — propozycja moja musi prowadzić do przemyślenia przyjętych opinii na temat tzw. obrzędów przejścia; w szczególności potrzebna będzie konfrontacja rozumienia sensu zakazu wyrażanego w języku etic i emic, ponowne rozważenie kwestii wartości „teorii badacza” i „teorii informatora”, deklaracji wierzeniowych i wyjaśnień strukturalnych.

Teza druga ma charakter konkretno-historyczny. W toku prac nad ludowymi zakazami, zwłaszcza dotyczącymi kobiety ciężarnej, odsłoniła się ich

Część pierwsza została zamieszczona w „Etnografii Polskiej”, t. XXXI: 1987, z. 1.