9471436899

150

Recpnzip

5. Inne obszary dysponujące słabymi zasobami, słabo zbadane oraz obszary trudno dostępne.    _%

Przedstawione tu w skrócie dwa przykłady typologii krajów i obszarów Trzeciego Świata ukazują nam, jak istotne problemy stoją jeszcze przed naukami geograficznymi, jeśli chodzi o badania nad rozwojem regionalnym tej grupy krajów. Jest sprawą zrozumiałą, że każda typologia z natury swej zawiera elementy arbitralne. W odniesieniu do przedstawionej typologii krajów, sami Autorzy niejednokrotnie podkreślają, iż istnieją poważne trudności jej opracowania, z uwagi na niedostateczną jeszcze ilość danych i materiałów wyjściowych, jak i stopień rozpoznania problemów. Można mieć zresztą wątpliwość, czy tego rodzaju ogólna typologia krajów, uwzględniająca wszechstronną problematykę społeczno-gospodarczą, jest w ogóle możliwa, nie negując równocześnie potrzeby, a nawet konieczności dokonywania typologii dla ściśle określonych potrzeb, w oparciu o właściwie dobrane kryteria. W odniesieniu natomiast do przedstawionej typologii regionów wydaje się, że z punktu widzenia problematyki rozwoju regionalnego bardziej właściwe byłoby wyraźniejsze rozgraniczenie regionów (przestrzeni) wielofunkcyjnych i jedno (kilku) funkcyjnych, regionów (przestrzeni) o przewadze powiązań zewnętrznych i wewnętrznych, wreszcie regionów (przestrzeni) o charakterze centralnym i peryferyjnym. Jeśli chodzi o te ostatnie, to wprowadzenie dodatkowego rozróżnienia na obszary aktywne, pasywne i neutralne (mając na uwadze istniejące potencjały gospodarcze i społeczne) pozwala, jak się wydaje, bardziej precyzyjnie określić istniejące możliwości rozwoju.

Godna podkreślenia jest też waga, jaką Autorzy przywiązują do przekształceń społecznych wynikających z procesu industrializacji. Świadczy o tym wymownie poświęcenie temu zagadnieniu odrębnego rozdziału, mimo że problemy te występują również we wszystkich właściwie rozdziałach pracy. We wspomnianym rozdziale wydzielono m. in. kwestię urbanizacji (s. 171). Żałować jednak wypada, że zagadnienie to potraktowane zostało zbyt skrótowo. Tymczasem właśnie w krajach Trzeciego Świata proces uprzemysłowienia wiąże się szczególnie ściśle z rozwojem miast. Równocześnie, w przeciwieństwie do krajów rozwiniętych w omawianej tu grupie krajów proces urbanizacji nie był związany z rozwojem przemysłu. Poza tym uprzemysłowienie (poza obszarami wydobycia surowców) odbywa się w zasadzie jedynie w miastach wielkich. Wskazano na to pośrednio przy omawianiu regionalnych aspektów industrializacji, lecz bez wiązania tego właśnie z procesami urbanizacji. Tymczasem tego typu charakter rozwoju przemysłu (można by się nawet pokusić o określenie — model industrializacji) przyczynia się do powstawania i nasilania ogromnych dysproporcji w rozwoju regionalnym, pociągając za sobą dysproporcje regionalne w społecznym podziale dochodu narodowego. Jest to, jak się wydaje, jedna z ważniejszych cech określających sytuację zacofania danego kraju, która jednak nie doczekała się właściwego potraktowania.

Kilka jedynie wybranych zagadnień, które starano się tu szerzej przedstawić, nie oznacza pomniejszenia roli pozostałych, jakie zawiera recenzowana praca. Daje ona, jak wspomniano, szeroki przegląd problematyki industrializacji krajów Trzeciego Świata i z tego względu pobudza do refleksji i dyskusji. Już sam ten fakt stanowić może o jej wartości. Równocześnie wskazać należy, że podjęta problematyka, jako względnie jeszcze nowa i wymagająca dalszych pogłębionych dociekań i ustaleń (podobnie zresztą jak i inne problemy dotyczące krajów Trzeciego Świata) stanowić może i powinna przedmiot szerszej dyskusji naukowej. Problemy rozwoju tych krajów, w tym również problemy ich uprzemysłowienia, stanowią zbyt ważny element międzynarodowych stosunków gospodarczych i społecznych, aby można było przechodzić nad nimi do porządku.

Marcin Rościszewski