1194638883

Rozdział I. Sprawa Ukrainy Naddnieprzańskiej i Galicji Wschodniej na konferencji pokojowej w Paryżu w roku 1919

1. Uwagi wstępne

Granice państw zaborczych ustanowione w wyniku rozbiorów Rzeczypospolitej pod koniec XVIII w., a potwierdzone i zmodyfikowane przez kongres wiedeński, podzieliły na okres ponad stu lat nie tylko ziemie zamieszkane przez Polaków. Granica między imperium Romanowów a monarchią habsburską, biegnąca wzdłuz Zbrucza. dzieliła również narodowe terytorium ukraińskie, doprowadzając do wykształcenia się głębokich różnic kulturowych pomiędzy społeczeństwami obu obszarów. Znalazły się one w różnych organizacjach państwowych, których stopień i tempo rozwoju poi itycznego i kulturalnego były odmienne. Zaznaczyć przy tym nałezy. izwowych trudnych warunkach wzajemnej separacji i obcego panowania przebiegał, nasilający się od Wiosny Ludów, proces budzenia świadomości narodowej ludności ruskiej i przekształcania się jej w naród ukraiński. Od tego tez czasu w Galicji Wschodniej”, na bazie skomplikowanych stosunków' etnicznych, narastał konflikt polsko-ukraiński¹⁴. Zdrugiej strony, należy pamiętać, iz podczas

13    W niniejszej pracy, dla terytorium stanowiącego rdzeń ZURL i będącego jednocześnie przedmiotem sporu polsko-ukraińskiego przyziem nazwę Galicji Wschodniej, jako najprecyzyjniej określająca omawiany obszar oraz powszechnie stosowaną podczas obrad Konferencji Pokojowej w Paryżu. Nazwa Zachodnio-Ukrainska Republika Ludowa przynajmniej formalnie jest pojęoem szerszym, obejmującym również Północną Bukowinę i Rus Zakarpacką. do których Ukraińcy galicyjscy także rościli pretensje. Nazwa Zachodnia Ukraina dotyczy natomiast wszystkich obszarów z mieszaną ludnością polsko-ukraińską, które po 17IX 1939 r. włączone zostały do ZSRR. Termin Małopolska Wschodnia wyraża zas polskie aspiracje państwowe i jako taki ujjowszechniony został w okresie późniejszym. Dla określenia ziem ukraińskich należących przed 1914 r. do Rosji stosuję wymiennie nazwy: Ukraina Naddnieprzańska. Wielka Ukraina oraz Ukraińska Republika Ludowa, jako w zasadzie jednoznaczne (mimo nieustalonych formalnie granic URL) i funkcjonujące w omawianym okresie w środowisku ukraińskim bądź wśród polityków zgromadzonych w Paryżu.

14    Ludność Galicji Wschodniej, według Ukraińców, na podstawie spisu z 1910 r. wynosiła S.2 min. w tym Ukraińców 3.85 min (74%). Polaków 630 tys. (12%), Żydów 640 tys. (12%). Niemców 65 tys. (1%). S. Dnistrianskyi. LUkraine cf la Conference de la Pu i*. _LesQuestions Ukrainienne*’ nr 5 b.m.w. 1919. s. 97. Według spisu austriackiego z 1910 r.: Ukraińców 3132 233 (S8.9%). Polaków 2114 792 (39.7%). Żydów - ? Według spisu polskiego z 1921 r.: Ukraińców 2 610082 (53.7%). Polaków 1903 480 (39.1%). Żydów 322 27S (6.6%). M. Papierzynska-Turek. Sprawa ukraińsku w Drugiej Rzeczypospolitej 19221926.

gdy wydarzenia 1848 r. zapoczątkowały stałą, choc przebiegającą nie bez wahnięć i oporow. liberalizację ustroju monarchii naddunajskicj, w tym Galicji, ziemie Wielkiej Ukrainy az do 1917 r. pozostawały wokowach rosyjskiego samodzierżawia, nieuznającego odrębności guberni „małorosyjskich"'*. I wojna światowa zastała więc Ukraińców podzielonych - w dwóch wrogich sobie państwach należących do przeciwstawnych hlokow militarnych i politycznych. Ukraińcy galicyjscy, juz podczas trwania światowego konfliktu usiłowali odegrać aktywną rolę polityczną. dążąc do zbudowania państwa ukraińskiego w oparciu o Austro-Węgry¹*. Pod koniec wojny uzyskali w tym współdziałanie Ukraińców naddnieprzańskich, czego ukoronowaniem był traktat brzeski'⁷. Rokowania w Brześciu Litewskim wprowadziły Ukrainę jakoorganizm państwowy na arenę dyplomatyczna Europy. Podpisu jącow traktat dnia 9II1918 r.. uzyskała ona uznanieze strony Niemiec. Au-stro-Węgier. Turcji i Bułgarii. Przedstawiciele mocarstw centralnych, podejmując głoszone przez Trockiego hasło samostanowienia narodow. wymusili również na Rosji Sowieckiej umieszczenie w traktacie artykułu IV. który stwierdzał, iz „Rosja podejmie niezwłocznie kroki w celu zawarcia pokoju z Ukraińska Republiką Ludową i uznania pokoju pomiędzy tym państwem a Czwór przymierzem. Terytorium ukraińskie będzie natychmiast ewakuowane przez oddziały rosyjskie i rosyjską Gwardię Czerwoną. Rosja zaprzestanie wszelkiej agitacji lub propagandy przeciw rządowi lub instytucjom publicznym Ukraińskiej Republiki Ludowej"¹*. Było to

Kraków 1979,5.21.0 podziale Galicji na Wschodni* i Zachodni* oraz rozwoju konfliktu polsko-ukra ińskiego patrz; T. Dąbkowski. op. cii., s. 23.25-28.40.48; M. Kozłowski. Między Sonem u Zbrucsem Watki o Lwów i Galicję Wschodnią 1918 1919. Kraków 1990.s. 7-81; R. Torzecki. Z proMemaryki stosunków polsko-ukraińskich. .Dztcic Najnowsze^- R. XVII. 1985. z. 2. s. 151.

15    Pańslwowotworcz.y ruch Ukraińców naddnieprzańskich zapoczątkowany został po rewolucji 1905 r. przez utworzoną w 1908 r. łajn* radykalną organizacje pod nazw* Towarzystwo Ukraińskich Postępowców (TUP), początkowo dążąc* do autonomii w ramach Rosji. 17 III 1917 r. TUP wraz z Ukraińską Socjaldemokratyczną Partią Robotniczą i działaczami przyszłej (założonej dopiero w czerwcu) Ukraińskiej Partii Socjalistów Rewolucjonistów utworzyło Centralną Radę Ukraińską (CRU). R. Torzecki. Kwestia ukraińska ...s. 19 20. Szerzej patrz: T. Hunczak. Ukni/ina perszu połowyna XX sfoliftiu Narysypołitycznori isloriji. Kyjiw 1993.s. 43.81-82;T.OIszański. Historia Ukrainy w XX w . Warszawa 1994.s. 31.38: W. A. Sercr.yk. Historia Ukrainy. Wrocław 1990. s 329.

16    N. Andrusiak. The Ukrainmn Mowmenf in Galina (ll)-IV The Ukrainiansof Galicia Durny; IheGreal War (ł 914-1918). .The Slavonic and Fast Kuro pean Review*. t. XIV. January 1936. nr 41. s. 377. T. Dąbkowski. op. cit.. s. 40. 57-78; K. Prus. Władyka Swiętojurski. Rzecz o arcybiskupie Szeptyckim (1865 1944). Warszawa 1985. s. 45-49.

17    T. Dąbkowski. op. cii., s. 84-86. Patrz tez; J. Gruchała. AustroWęcry u sprawa ukraińska w lalach l wojny światowej. .Studiu Historyczne”. R. XXVIII. 1985. z. 4(111). s. 574; idem. Sprana ukraińska w Galicji w polityce Auslro-Węgirr 1914-1918. .Studia z. Dziejów ZSRR i Europy Środkowej", t XX. 1984. *. 55; N.N.. Brrrstosky; myr..Diło" 1928.3I(1).28S). pialnycia 10 lutoho. s. 1.

18    H W. V. Temperley. A Htstory o) the Peacc Conference o) Parts. t. III. Chronołotf)’. Notes and Documcnts. s. 42 43.

23