1148442227

15

Choć nieewidencjonowany niepaństwowy zasób archiwalny można utożsamiać z archiwami osobistymi, to w istocie regulacja ustawy archiwalnej koncentruje się na poszczególnych obiektach archiwalnych, mających taki właśnie status prawny. Obowiązujące przepisy nie wskazują natomiast bezpośrednio na całości jakimi są archiwa osobiste wytworzone przez poszczególne osoby. Pośrednio jedynie ustawodawca docenił więź pomiędzy archiwum osobistym a jego twórcą dając osobom fizycznym znaczną w porównaniu z aktotwórcami mającym charakter instytucjonalnymi swobodę w dysponowaniu swymi archiwaliami (art. 47) oraz pozostawiając tym osobom i ich następcom dbałość o integralność spuścizn. Warto zauważyć, że ustawa archiwalna nie wyposaża tych osób w żadne specjalne narzędzia prawne mogące takiej ochronie integralności służyć, w związku z tym pozostaje im stosowanie ogólnych instytucji cywilnoprawnych. Można w tym miejscu postawić dalsze pytanie, czy te ogólne regulacje dostarczają koniecznych środków do realizacji takich celów.

Jest swoistym paradoksem, iż jedyną legalną definicję tak kluczowej konstrukcji jak zespół archiwalny zawiera prawo biblioteczne i to odnosząc się między innymi do interesującego nas rodzaju archiwaliów. W rozporządzeniu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z 2008 r. określającym zasady prowadzenia ewidencji materiałów bibliotecznych przez biblioteki wchodzące w skład ogólnokrajowej sieci bibliotecznej zdefiniowano między innymi zespół archiwalny, jako jednostkę ewidencyjną stosowaną dla archiwów rodzinnych, osobowych, prasowych, instytucji oraz kolekcji rękopiśmiennych, stanowiących pewne całości i uporządkowanych przez pierwotnego właściciela lub wyodrębnionych później³⁰.

Przepisy ustawy archiwalnej dostarczają dość nielicznych narzędzi mogących posłużyć ochronie integralność takich całości dokumentacyjnych jak choćby zespół archiwalny czy spuścizna osoby fizycznej. Znajdują one zastosowanie dopiero wtedy, gdy osoby fizyczne pragną zbyć przedmiotowe archiwalia. Służy temu ograniczenie zakresu prawa pierwokupu zastrzeżonego w art. 9, które może w pewnym zakresie zmniejszać ryzyko rozdzielenia archiwum osobistego pomiędzy różne instytucje archiwalne. Norma ta dotyczy jednak tylko niektórych instytucji prowadzących działalność archiwalną w zakresie państwowego zasobu archiwalnego. Podobne znaczenie ma art. 27, który umożliwia wprowadzenie odstępstw od określonych w art. 25 i 26 zasad rozmieszczenia zasobu w archiwach podległych Naczelnemu Dyrektorowi Archiwów Państwowych. Może to ułatwić

³⁰ Rozporządzenie Ministra Kultur}' i Dziedzictwa Narodowego z dnia 29 października 2008 r. w sprawie sposobu ewidencji materiałów bibliotecznych (Dz. U. nr 205, poz. 1283) - załącznik nr 3 pkt 9 lit. e.