DSC08208

LXXVl SATYRYCZNE ARCYDZIEŁA I UTWORY GORSZE

Tak więc, choć daleko tu do kompletności, można już podsumować istotę „treściwości” rymów Krasickiego. Traktowanie języka jako narzędzia poznawania świata pozwoliło mu

korzystać z różnorodnych odmian stylowych polszczyzny: od dialogowej kolokwialności, przez utarte związki frazeologiczne, potoczne sentencje i przysłowia, po najbardziej skomplikowane konstrukcje retoryczne [...] Odkrycie poetyckie Krasickiego polegało na dostrzeżeniu w każdej z tych odmian takich środków, które mogą służyć myślowej precyzji oraz na umiejętności zespolenia ich w wypowiedziach poetyckich^3S.

Dzięki temu Krasicki

z powodzeniem przywracał poezji wielorakie rejestry mowy ludzkiej. Dostrzegł i wykorzystał szansę bogactwa i różnorodności jej tonów [...] i udostępnił wypowiedzi poetyckiej całą szeroką paletę zabarwień: od żartu, parodii, skupionej refleksji, po autentyczną wzniosłość, ironię i sarkazm¹’.

V. SATYRYCZNE ARCYDZIEŁA I UTWORY GORSZE

Już u schyłku XDt wieku, nie mogąc jeszcze odwołać się do tak szczegółowych badań, bardzo wysoko oceniał zbiór Krasickiego Józef Tretiak uznający satyry za arcydzieło, w którym najpełniej objawił się talent i duch poety:

Co się tyczy stanowiska, jakie satyry Krasickiego zajmują we współczesnej poezji polskiej, to trzeba powiedzieć, że są one najwyższym, najdoskonalszym, najharmonijniejszym utworem tej poezji, wierzchołkowym jej punktem; są tym w okresie stanisławowskim, czym Pan Tadeusz w mickiewiczowskim^{2 3}.

Z opinią tą polemizował później Dawid Hopensztand dowodząc, że wraz z satyrami twórczość Krasickiego „wkracza w fazę kryzysu. Wzmagającemu się konserwatyzmowi zaczyna towarzyszyć i coraz bardziej przybierać na sile banał artystyczny” ². Jeśli więc satyry są szczytem, to należy sprawdzić, czy nie jest on dwuspadkowy, „tzn. czy aby już na nim nie da się zaobserwować i crescendo i decrescendo artystyczne” ³.

Większość późniejszych ujęć interpretacyjnych bliższa jest Hopensztandowi; od jego ustaleń utrwaliło się — parokrotnie już uprzednio wzmiankowane — przeświadczenie o istnieniu w całym zbiorze satyr lepszych i gorszych, kilku arcydzieł i kilkunastu tekstów nie najbardziej udanych. Wacław Borowy, poświęcając cały akapit na omówienie różnorodności kompozycyjnej satyr, stwierdzał, że w każdej odmianie „okazał Krasicki znakomity kunszt pisarski”, a jednak za „najwyborniejsze” uznawał Pijaństwo i Żonę modną, „które są całe w dialogu”, stawiając obok nich jeszcze tylko satyrę Do króla*.

Podobne też było stanowisko Kleinera, uważającego Satyry (a konkretnie cykl pierwszy) za jeden z przejawów „władczego artyzmu poety”, ale dostrzegającego w nich zaledwie dwa arcydzieła: Do króla i Żonę modną. Później wyróżniał jeszcze i omawiał wnikliwie takie utwory, jak Pijaństwo. Marnotrawstwo, Zycie dworskie czy Palinodia. W cyklu drugim natomiast zdecydowanie najwyżej cenił Klatki, nazywając i tę satyrę arcydziełem, a najniżej oceniał Małżeństwo uważając, że jest bardziej „listem poetyckim o pozorach dialogu”^s.

W sumie owe arcydzieła wyliczyć więc można dość łatwo, a utwory gorsze znacznie trudniej; najczęściej to te, o których ^{4 1 5 6}

1

   Ibidem.

2

" Ibidem, s. 325—326.

*• Ibidem, s. 326.

V. SATYRYCZNE ARCYDZIEŁA I UTWORY GORSZE

3

Józef T r e t i a k, O satyrach Krasickiego, „Świat” 1892. Cyt. z: Szkice literackie, S. 1, Kraków 1896, s. 26—27.

4

   D. Hopensztand, Satyry Krasickiego..., s. 335.

5

   W. Borowy, O poezji polskiej h- wieku XVIII, s. 129.

6

   J. Kleiner, Pierwszy cykl „Satyr"..., & 52, 91.