130859104

Irena Mudrecka

niesprzyjających warunków życiowych i wielu traumatycznych doświadczeń rozwijały się prawidłowo i nie ulegały negatywnym naciskom środowiska zewnętrznego. Zaczęli więc stawiać pytanie: co sprawia, że niektórzy z nas, mimo niesprzyjających rozwojowi warunków, są w stanie pokonać te trudności i osiągają nawet więcej niż ci, którzy żyją w „cieplarnianych warunkach”? I właśnie na podstawie naukowych obserwacji dzieci rodziców chorujących na schizofrenię, dzieci maltretowanych, doświadczających rozwodu rodziców, żyjących w patologicznych warunkach powstała koncepcja resilience.

Różnorodność podejść do resilience

Pojęcie resilience nie jest terminem jednorodnym. W języku angielskim oznacza elastyczność, sprężystość, odporność, żywotność, ruchliwość, niezniszczalność. W polskich opracowaniach używa się oryginalnej nazwy angielskiej lub w tłumaczeniu występuje jako koncepcja „oporu-elastyczności”¹, Jolanta Jarczyńska używa pojęcia „prężność”², Robert Opora - „odporność”³ a Wioletta Junik - „rezyliencja”⁴.

Jednym z pierwszych naukowców stosujących określenie resilience była Emma Werner, która badała dzieci na hawajskiej wyspie Kauri. Mieszkańcy byli bardzo ubodzy i wiele dzieci dorastało z rodzicami alkoholikami lub chorymi psychicznie, z których większość nie miała pracy. Badania nad rozwojem grupy prawie 700 dzieci urodzonych w 1955 roku prowadziła przez ponad 30 lat razem z zespołem złożonym z pediatrów, psychologów, psychiatrów i pracowników socjalnych. Werner zauważyła, że dzieci, które dorastały w takich trudnych warunkach były w bardzo złym stanie, jednakże tylko dwie trzecie z nich powieliło w późniejszych latach los swoich rodziców, natomiast jedna trzecia nie wykazywała destrukcyjnych zachowań. Werner nazwała drugą grupę dzieci „elastyczni”⁵.

W koncepcjach resilience występują różne podejścia do tego zjawiska, które można zaklasyfikować do trzech kategorii. Pierwsze podejście akcentuje znaczenie sprężystości, którą można zobrazować za pomocą odwołania się do znanej wszystkim wańki-wstańki, zabawki, której budowa powoduje, że nie można jej przewrócić. Pod wpływem zewnętrznych uderzeń odchyla się ona na boki, ale zawsze powraca do pozycji pionowej. Sprężystość ta jest

1

   B. Urban (red.). Kognitywne i interakcyjne podstawy interpretacji współczesnych zachowań dewiacyjnych i działań projilaktyczno-resocjalizacyjnych, [w:] Aktualne osiągnięcia w naukach społecznych a teoria i praktyka resocjalizacyjna, Mysłowice 2010.

2

   J. Jarczyńska, Wspomaganie procesu budowania prężności u dzieci i młodzieży zagrożony rozwojem zespołu zachowań problemowych poprzez wzmacnianie relacji z rodzicami, [w:] Resilience, W. Junik (red.), Warszawa 2011.

3

   R. Opora, Ewolucja niedostosowania społecznego jako rezultat zmian w zakresie odporności psychicznej i zniekształceń poznawczych, Gdańsk 2009.

4

   W. Junik (red.), Zjawisko resilience - wybrane problemy metodologiczne, [w:] Resilience, Warszawa 2011.

5

   A. Borucka, Koncepcja resilience. Podstawowe założenia i nurty badań, [w:] Resilience, W. Junik (red.), Warszawa 2011.