130860263

nąć się niestety, nie da, „w przeciwnym wypadku człowiek nie mógłby nawet zaspokoić swych pierwszych potrzeb. Wszelako czasami zdawał i zdaje się rościć sobie prawo nieograniczone do niszczenia przyrody. [...] Dochodzi do tego, że zaburza lub wręcz burzy porządki przyrody, niwecząc niekiedy bezpowrotnie twory przyrody. Może to doprowadzić do katastrof czy zgoła zagład ekologicznych. Taki człowiek dostrzega przyrodę

0    tyle, o ile coś z tego «ma». Jedynie lęk godzących weń następstw potrafi czasami powstrzymać barbarzyńcę. Człowiek może zatem przyjmować postawę «barbarzyńcy» wobec przyrody, ale może także w niej działać w sposób rozumny. Jego presja na środowisko winna przyjmować pozytywne skutki zarówno dla przyrody, jak i dla człowieka. Winien chronić biosferę, widząc w niej miejsce i warunek swojego życia, a także źródło doznań i przeżyć poznawczych, etycznych i estetycznych"¹⁸. Dlatego właściwe odniesienie do ziemi wymaga od człowieka, obok bogatej wiedzy, wysokich kwalifikacji moralnych.

Cz. Banach¹⁹ wyróżnia cztery grupy wartości istotne dla życia i kształtowania człowieka. Wszystkie one mają w zasadzie swój punkt odniesienia w środowisku jako materialnej rzeczywistości bytowania człowieka. Są to:

1)    wartości w sferze społecznej, np. rodzina, życie (prawo do życia), miłość, przyjaźń, praca, wiedza, nauka, prawda, naród, państwo, demokracja, wolność wyznania, religia, godność i podmiotowość ludzka, dobro społeczne

1    jednostki, patriotyzm, sprawiedliwość, kultura polityczna i osobista;

2)    wartości w sferze kultury, np. zaspokajanie potrzeb duchowych „ (egzystencjalnych), moralne znaczenie różnych dziedzin kultury, piękno

życia codziennego, wzory osobowe, poczucie jedności świata, kraju i regionu, wrażliwość estetyczna;

3)    wartości w sferze przyrodniczej, np. piękno przyrody, znajomość praw przyrody, ochrona i kształtowanie środowiska, równowaga ekologiczna, zasoby materialne, zdrowie ludzkie;

4)    wartości w sferze ekonomiczno-gospodarczej, np. praca, technika, twórczość, gospodarność, efektywność, dyscyplina pracy, autonomia, samorealizacja.

„Wszystkie one mogą być nie tylko przedmiotem pragnień i zaspokajać podstawowe potrzeby człowieka, lecz również stanowić istotny czynnik

'* W. Broniewski, Człowiek a przyroda, s. 73.

¹⁹ Cz. Banach, Wartości w zmiennym świecie a edukacja nauczycielska, Iw:] Edukacja nauczycielska wobec zmiany społecznej, red. H. Kwiatkowska, PTP Sekcja Kształcenia i Doskonalenia Nauczycieli ZC ZNP, Warszawa 1991, s. 105.

14