1388457294

30

w mierze stanie, a nie popłynie. Przeto nim poprowadzisz wodę z mieysca na mieysce, poważyć ie słuszna, jeżeli są, jednakowey wysokości: albo które z nich niszsze. Jako praktyczne narzędzie niwelacyjne zaleca węgielnicę i opisuje szczegółowo sposób jej użycia, przedstawiając takowy na figurze (fig. 5). Mówi dalej „o ważeniu skoku wody płynącej¹' i jak „gdy się trafi góra między dwiema placami zważyć który z nich niższy Zamyka rzecz o niwelacyi uwagą: Cardanus¹) libro 1 de

subtilitate tylko piędzi iedney potrzebuie dla wody płynącey z mieysca na mieysce przez krokow 1000. To pewnioysza, że które miey-sce odległe od drugiego na ćwierć mile jest niszsze połłokciem ie-dnym ; do tego się woda ciągnie. A im kto większy spad opatrzy wodzie, tym bystrzey popłynie.

Część czwarta zabawy trzeciej obejmuje szczegóły „o ciągnieniu wody z studzien". Solski opisuje najprzód małą pompkę ręczną drewnianą dla płytkich studzien, dalej zwykły nasz wiejski żóraw, oraz zastosowanie kołowrotów poziomego i pionowego i kół zębatych do ciągnienia wody ze studzien głębokich. Następnie roztrząsa szczegółowo budowę pomp i sposoby wprawiania ich w ruch, za pomocą kół wiszących na rzekach lub kół w których ludzie chodzą, wreszcie mówi o ustroju pomp podwójnych. Przedstawione na fig. 6 użycie pompy podwójnej tak objaśnia : Niech będą dwie

rury z zamkami, z tłokami y z laskami, wiszącemiey na żorawku równych części od swornia, według poprzedzaiących nauk. Przyday-że poręcze lctoregoby się mógł człowiek trzymać stoiący na żorawku. Gdy nogami, raz lewą, drugi raz prawą naciskać będzie na przemiany laski pomp o w ; dokaże pompowania wody dwiema rurami bardzo łatwo. Opisuje dalej inne przyrządy do podnoszenia wody, mianowicie śrubę Archimedesa, elewator skrzynkowy (który nazywa „wiaderkami", nadmieniając że takowych używają w ogrodach Konstantynopola) poruszany już to kieratem, już ręcznie korbą przez pośrednictwo kół zębatych, już wreszcie za pomocą wiatraka. O tym ostatnim systemie wprawiania w ruch elewatorów skrzynkowych mówi:

Machin takowych jest kilka w AYarszawie, z nich tego się nauczy rzemieślnik na oko, czego w tey nauce nie zrozumie. Urządzenie

^]) Cardanus lub Cardano (ur. 1501, zm. 1576), słynny z rozwiązania równań trzeciego stopnia, wydał dzieło de Subtilitate, streszczające współczesne wiadomości naukowe a zawierające przytem wiele oryginalnych poglądów autora w dziedzinie nauk fizyko-matematycznych.