1468551078

liberalizmu, a pośrednio i utylitaryzmu na wykształcenie się kręgu kulturalno-cywilizacyjnego „Zachodu” jest niezaprzeczalny. Co więcej, jego twórcy byli jednocześnie klasykami myśli ekonomicznej. Łączyli kategorie filozoficzne z ekonomicznymi, co również miało wpływ na uformowanie się doktryny utylitaryzmu. Stąd sięgnięcie do treści pojęciowych i logiki utylitarnej pozwala na pełne wyjaśnianie współczesnych, międzynarodowych zjawisk i procesów ekonomiczno-politycznych.

To właśnie postać J.S. Milla wydaje się być kluczowa dla doktryny utylitaryzmu oraz niezmiernie ważna dla myśli liberalnej. Jako dziedzic intelektualnej spuścizny swoich poprzedników zsyntetyzował i udoskonalił doktrynę utylitarną. Do jego dzieła Utylitaryzm odwołuje się większość kontynuatorów, zarówno panegirystów jak kontestatorów. Jego system, choć generalnie spójny i logiczny, zawiera w sobie luki, niedopowiedzenia i niedokładności. Kierując się imperatywem pełnego i rzetelnego zbadania oraz pojęcia konstrukcji filozoficznej Milla należało odwołać się więc do całości jego dorobku. O ile utylitaryzm stanowi szczyt, z którego roztacza się panorama na rzeczywistość, o tyle, aby tam dotrzeć użyć należy właściwych narzędzi - zespołu teorii i sądów zawartych w jego dziełach. Z tego punktu widzenia posiłkowanie się jego poglądami w innych dziedzinach sprawia, że wykładnia doktryny jest pełniejsza, a utylitarne wyznanie wiary wydaje się prawdziwsze.

Potrzeba przestudiowania opinii Milla na sprawy społeczne, polityczne, filozoficzne czy historyczne wydaje się w pełni uzasadniona. Jego umiłowanie wolności (O wolności), dzięki której zawdzięcza przydomek kapłana liberalizmu, uznać można za światopoglądową bazę dla utylitaryzmu. Wolność sumienia, wolność słowa, ochrona mniejszości przed większością, wolność od obyczaju i opinii większości stanowią podstawę systemu. To z wolności wywodzą się koncepcje: rządów przedstawicielskich (O rządzie reprezentatywnym), równouprawnienia praw kobiet i mężczyzn (O poddaństwie kobiet), swobody przedsiębiorczości (Zasady Ekonomii Politycznej), swobody handlu (Listy o Ustawach zbożowych). To właśnie Zasady... dla wielu pokoleń były niemalże biblią doktryny ekonomicznej. Reprezentują ostateczną syntezę klasycznej teorii z udoskonaleniami zaproponowani przez myślicieli post-Ricardiańskimi¹⁴.

¹⁴ E. Roli, Ahistory ofEconomic Thought, London 1938, s. 353.

13