1484605413

Powłoki nanokompozytowe

Drugą grupą nowoczesnych powłok o złożonej architekturze, które charakteryzują się dużą twardością i niskim modułem sprężystości są powłoki nanokompozytowe typu MeX/a-Mtr. Oznaczenie MeX to nanocząstki azotków i węglików metali ( TiC, WC, TiN, CrN), a a-Mtr to amorficzna osnowa (a-C, a-C:H, a-Si.iN-t) w której rozmieszczone są nanocząstki. Duża twardość tych powłok wynika z rozdrobnienia i odpowiedniego udziału objętościowego twardych nanocząstek. Cząstki te powodują także znaczny wzrost odporności na pękanie powłok nanokompozytowych w stosunku do pojedynczych powłok amorficznych, co jest efektem rozdzielenia twardych cząstek przez amorficzną osnowę. Warunkiem poprawy właściwości powłok nanokompozytowych są niewielkie rozmiary cząstek do lOnm i ich rozdzielenie przez matrycę oraz silne połączenie między cząstką i matrycą.

Badania i analizy właściwości mechanicznych takich powłok prowadziłem w ramach projektu KomCerMet [G7], Jego celem było opracowanie grupy powłok nanokompozytowych na osnowach węglowych a-C i a-C:H. Powłoki wytwarzano metodą magnetronową w Politechnice Łódzkiej z zespole prowadzonym przez Prof. B. Wendlera. Stosując odpowiednie targety podczas nanoszenia, do osnów węglowych wprowadzono cząstki WC, TiC, CrC i TiN. Badania mikrostruktury technikami SEM, TEM, XRD i innymi prowadzone były w Międzynarodowym Centrum Mikroskopii Elektronowej dla Inżynierii Materiałowej przy Wydziale Inżynierii Materiałowej i Informatyki Przemysłowej AGH kierowanej przez Panią Profesor A. Czyrską-Filemonowicz. Prowadzone przeze mnie badania pozwoliły określić wpływ mikrostruktury powłok, a zwłaszcza materiału cząstek i ich udziału na ich właściwości mechaniczne i tribologiczne. Szerokie spektrum kombinacji materiałowych i badań pozwoliło wyłonić dwie powłoki o optymalnych właściwościach nc-WC/a-C:H oraz nc-TiC/a-C:H. Materiały te charakteryzują się twardością na poziomie 15+20 GPa i modułem sprężystości 160+220 GPa. Biorąc pod uwagę potencjalne zastosowania tych powłok zwłaszcza ten drugi parametr jest niezwykle korzystny ze względu na zbliżone wartości do modułu sprężystości stopów tytanu i stali. W pracach [L38, L41] przedstawiłem właściwości powłok z nanocząstkami WC na osnowie a-C oraz a-C:H. Analiza mikrostruktury wykazała istnienie w osnowie węglowej nanocząstek WC, p-WCi-_x i W2C o wielkości 2+6 nm stanowiących w zależności od powłoki 6-14% udziału objętościowego. Wprowadzenie ich do osnowy spowodowała nieznaczny wzrost twardość (18,4 GPa dla nc-WC/a-C) w stosunku do czystych osnów węglowych (17,1 GPa dla a-C). Powłoki nanokompozytowe charakteryzują się jednak znacząco lepszą adhezją do podłoża, o czym świadczy średnio około 2-krotny wzrost wartości obciążenia krytycznego mierzonego w teście zarysowania. Poprawie ulegała także ich odporność na zużycie. Wartości wskaźnika zużycia na poziomie 0,1-10^-6 [mm³/Nm] są niezwykle niskie i niezbyt często spotykane w literaturze światowej. O możliwości zastosowania takich powłok jako powłoki tribologiczne świadczą także niskie wartości współczynnika tarcia |i=0,05+0,07.

W publikacjach [A9, L39-40] przedstawiłem wpływ nanocząstek TiC na właściwości powłok TiC/a-C. Analizy HRTEM wykazały istnienie nanocząstek TiC o wielkościach 2-3 nm w amorficznej osnowie. Co ważne cząstki te były całkowicie rozdzielone przez amorficzną osnowę, a odległość między nimi wynosiła 2+15 nm. Twardość tych powłok, ze względu na ich grubości 300-500 nm, określiłem pośrednio korzystając z modelu Korsunsky’ego na

16