1492316541

W „Teorii uczuć moralnych” Adam Smith dowodził ponadto, że ludzkie zachowania są determinowane przez wewnętrzną walkę pomiędzy czymś, co Smith określił „namiętnościami (passions)”, a „bezstronnym obserwatorem (impartial spectator)”. Do namiętności zaliczył głód, popęd seksualny, emocje w rodzaju strachu i złości, a także odczucia takie jak np. strach. Według koncepcji Smitha, zachowania ludzkie znajdowały się pod bezpośrednią kontrolą namiętności, jednak wpływ ten może zostać zneutralizowany poprzez postrzeganie własnych zachowań z zewnętrznej perspektywy - właśnie bezstronnego obserwatora¹.

Co istotne, w wydanym 17 lat później „Bogactwie narodów” Adam Smith przeorientował swoje postrzeganie zachowań ludzkich. Stworzył mianowicie podstawy dla koncepcji homo oeconomicus, zakładającej racjonalną dążność jednostki do maksymalizacji osiąganych zysków i dokonywania wyborów w oparciu o rachunek ekonomiczny jego efektów. Po raz pierwszy koncepcję tę wprowadził do swych prac jako sprecyzowane założenie John Stuart Mili².

Także żyjący na przełomie XVIII i XIX wieku angielski filozof i prawnik Jeremy Bentham dotykał pewnych zagadnień charakterystycznych dla finansów behawioralnych. Koncepty te były efektem jego prac nad podstawami teorii utylitaryzmu i obejmowały psychologiczne uwarunkowania użyteczności. Efektem tych rozważań była „zasada największego szczęścia”, która zakładała, że właściwym, użytecznym działaniem jest to, które prowadzi do największego szczęścia najszerszej grupy ludzi. Wraz z rozwojem idei, utylitaryzm bazował na przekonaniu, że jednostka dąży do maksymalizacji swojego szczęścia. Podobne problemy poruszał irlandzki matematyk, statystyk i ekonomista neoklasyczny Francis Edgeworth, który m.in. wprowadził do ekonomii pojęcie krzywych obojętności³.

Wraz z rozwojem ekonomii neoklasycznej zmniejszona została waga przywiązywana do problemów psychologicznych w ekonomii. Wynikało to z przeświadczenia ekonomistów, że psychologia, jako stosunkowo młoda nauka, dostarcza zbyt niepewnych spostrzeżeń i wniosków, których zatem nie powinna na nich bazować ekonomia. Ogólnie można stwierdzić, że ekonomia neoklasyczna jako uproszczone założenie przyjęła koncepcję homo oeconomicus, twierdzącej że podmioty ekonomiczne są racjonalne, czyli jasno definiują, co jest dla nich najkorzystniejsze i dążą do realizacji tego celu⁴.

7

1

   N. Ashraf, C. F. Camerer. G. Loewenstein.: Adam Smith. Behayioral Economist. Journal of Economic Perspectives, Vol. 19, No. 3, 2005

2

   K. Pribram: A History of Economic Reasoning. The Johns Hopkins University Press, Baltimore 1983, s. 173

3

   C. F. Camerer, G. Loewenstein: Behayioral Economics..., op. cit.

4

   The triumph of unrcason?, The Economist, 13 styczeń 2007