1933502099

Zygmunt Szweykowski entuzjastycznie ocenia kreację dziecięcych Prusowskich bohaterów, mówiąc:

W ogóle trzeba stwierdzić, że Prus w literaturze polskiej jest największym mistrzem jako odtwórca świata dziecięcego. Kreacje dzieci — zagadnienie na pozór proste —jest w istocie jednym z najtrudniejszych, dlatego też niewielu pisarzom się udawało (na przykład sceny z życia dzieci u nie byle kogo, bo u Orzeszkowej, są zdumiewająco niedołężne); Prus zdobywa się w tym zakresie na taką bezpośredniość, jakiej nawet Dickens nie potrafił osiągnąć. W traktowaniu świata dzieci autor Grzechów dzieciństwa zerwał zupełnie z sentymentalizmem i tendencyjnością; jego młodociani bohaterowie dokazują, mają niesłychane, nie zawsze budujące pomysły, chłopcy potrafią być zaczepni i dokuczliwi, szkoła i obowiązkowa nauka ich nudzi itd., itd.: zamiast manekinów mamy charaktery, zamiast papierowych laleczek — ludzi; mają oni wprawdzie rozbrajającą naiwność, działają nie pod wpływem refleksji, lecz alogicznych impulsów, ale posiadają jednocześnie swe ambicje, swą dumę, swe marzenia, bóle i... grzechy.⁴

Dzięki tego rodzaju ukształtowaniu władz poznawczych małego Antosia autor może uchwycić moment wkraczania dziecka w świat ludzi dorosłych. To wówczas ma przecież miejsce swoiste zapisywanie niejako czystej karty ludzkiego życia literami nowych faktów (a w szczególności ocen tych faktów) oraz nieznanych dawniej dziecku przeżyć.

Dlatego w noweli nie zabrakło sytuacji, w których na pozór dziecięcy bohater bierze udział po raz pierwszy. Rzeczywiście jest ich wiele. Można tu wymienić chociażby pierwsze picie alkoholu, pierwsze samotne wycieczki poza obręb domu i podwórka czy zetknięcie się z okrucieństwem i bezwzględnością wobec bezbronnego starego człowieka, który jest obrzucany kamieniami.

180

Oprócz doświadczenia różnych inicjacji Antoś spotyka na swej drodze jeszcze donioślejsze i trudniejsze do pojęcia, zaakceptowania i przeżycia zdarzenia - poczynając od obserwowania jednej z bitew powstania styczniowego, przez udział w wizycie u rannego w walkach brata, na konieczności obejrzenia zwłok niesłusznie powieszonego człowieka kończąc. Jakkolwiek proces duchowego formowania chłopca przebiega gwałtownie i wieloaspektowo, jego udziałem jest również dojrzewanie fizyczne. Nowelista jednak nadaje mu humorystyczny wydźwięk, bo odbywa się ono głównie w wyobraźni Antosia, a stan jego uczuć jakoby wydatnie wpływa na jego fizyczny wzrost:

⁴ Z. Szweykowski, Twórczość Bolesława Prusa, Warszawa 1972, s. 97-98.

XXI