DSCN9700

XXVI OBJAŚNIENIA SCENICZNE

Rola objaśnień scenicznych w charakterystyce bohaterów. Mówiąc o psychologii postaci w Ślubach wypadnie z kolei zwrócić uwagę na objaśnienia sceniczne. Mamy w tej komedii około 45 różnorodnych (chociaż często powtarzających się) określeń informujących o stanie psychicznym, w jakim wypowiadana jest dana kwestia. Okazuje się, że w tym, bądź co bądź komediowym utworze, tylko dwa określenia obsługują bezpośrednio tonację komiczną. I tak mamy 15 wypowiedzi o podtekście „ironicznym” i 13, którym towarzyszy „śmiech” lub „uśmiech”. Około 10 wyrażeń w 35 kwestiach oddaje stany uczuciowe, a prym wiodą kwestie wypowiedziane „z zapałem” (16) i „z uczuciem” (5). Pewną część „uczuciowych” określeń łączy pisarz na stałe z określonymi osobami. I tak Aniela jest łagodna, naiwna, nieśmiała; płaczliwym bywa przeważnie Albin; z zapałem przemawiają Gustaw i Klara. Z kwestiami tych ostatnich osób łączą się też takie stany, jak gniew, uraza, zniecierpliwienie. Uczucia traktowane przez pisarza niepoważnie oznaczane są dwojako. Gdy wypowiadają je osoby traktowane przez partnerów pobłażliwie, spotykamy się głównie z trzema określeniami: „płaczliwie” (9 kwestii), „często wzdychając” (8) i „żałośnie” (6). W sumie zatem powstają 23 dodatkowe wypowiedzi wzmacniające dyskretnie atmosferę komizmu. Ponadto niektóre osoby wypowiadają swoje „uczuciowe” lub „nieuczuciowe”, ale potencjalnie poważne kwestie z dystansem wobec ich treści (ok. 8 wypadków), co pisarz zapowiada’określenia-mi: „z udanym uczuciem”, czy „ukrywając pomieszanie”. O komicznym nacechowaniu postaci można mówić również wtedy, gdy poeta łamie pewien ustalony „przydział” nastrojów. Są bowiem momenty, w których „płaczliwie” wypowiada się Radost, a „nieśmiało” czy „poważnie” Gustaw, w których ironiczna bywa nawet Aniela i w których płaczem wybucha Klara. Najciekawsze są sytuacje, w których zmiana nastroju występuje w obrębie tej samej kwestii czy dialogu. I tak Albin zaczyna w pewnym momencie mówić „boleśnie”, aby skończyć w tonacji „heroicznej”. Zapał Gustawa zostaje w innym miejscu stonowany przez refleksję,

a Klara śmieje się „z przymusem”, aby skończyć wybuchem gniewu.

Bogactwo stanów uczuciowych demonstrowanych przez bohaterów stworzyło solidną podbudowę umożliwiającą pisarzowi prowadzenie żywej, skomplikowanej, ale przecież — jak już zaznaczył Boy — logicznie i harmonijnie komponowanej intrygi. Zabłysną w niej pełnym światłem dwie najważniejsze cechy wszystkich postaci komedii: liryzm i komizm.

AKCJA „ŚLUBÓW PANIEŃSKICH*

Komedia intrygi, śluby panieńskie są komedią intrygi. Oz-* nacza to, iż główny akcent kompozycji kładzie pisarz na rozwoju wydarzeń. Że wydarzenia stanowią oś, wokół której krąży świąt charakterów.

Najogólniej rzecz biorąc przebieg intrygi komediowej, zgodnie z regułami gatunku, realizuje się w kształcie litery U. Początkowo „zapada się w głąb często potencjalnie tragicznych powikłań, po czym wybiega nagle na wyżyny szczęśliwego rozwiązania”¹. Dzieje się tak dlatego, że owe „potencjalnie tragiczne powikłania” wynikają z wartości i zasad, które w świecie komediowym zostają przezwyciężone i okazują się niegroźnymi i pozornymi. O degradacji owych wartości decyduje przypadek. Na skutek przypadkowego zbiegu okoliczności realizacja wspomnianych zasad prowadzi do rezultatów odwrotnych niż zakładali ich wyznawcy i niż obawiały się ich ofiary; bądź też nawet prowadzi do nikąd². Pod koniec akcji bohaterowie nie giną jak w tragedii, lecz odnajdują siebie, wyzwalając się z kręgu trosk, z niewoli niesłusznych mniemań, osiągając szczęście. W nagłych, nieprzewidzianych zwro-

¹N. Frye, Mit, fikcja, przemieszczenie, 'Pamiętnik Literacki» 1969, z. 2, s. 288.

² Por. P. Goodman, The Structure of Literaturę, Chicago and London 1962, s. 82.