1941127248

228

RECENZJE, OMÓWIENIA, NOTY

O STEREOTYPACH

przeczytać przede wszystkim studenci nie tylko nauk politycznych, ale i studiów dziennikarskich, które przygotowują do zawodu, gdzie manipulowanie jest chlebem powszednim życia codziennego.

Ignacy S. Fiut

Janusz Anusiewicz, Jerzy B a rt-m i ń s k i (red.): Stereotyp jako przedmiot lingwistyki — teoria, metodologia, analizy empiryczne. Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej. Wrocław 1998. S. 335 + nlb.

Kolejny, 12 tom wrocławskiej serii wydawniczej „Język a kultura” poświęcony został stereotypowi i badaniom nad nim. Opublikowane materiały pochodzą z konferencji naukowej zorganizowanej w czerwcu 1994 roku w Karpaczu. Na pierwszą część lektury składają się rozważania teoretyczne nad naturą stereotypu, jego miejscem w nauce, w tym w lingwistyce. Należy zwrócić uwagę, że autorzy nie zapomnieli odnieść stereotypu do innych, bliskich mu pojęć. Drugą część tomu stanowi zbiór analiz i badania empiryczne. W tomie tym analizie poddane zostały nie tylko stereotypy o zabarwieniu negatywnym, wzmacniające ksenofobię grup, ale także te miłe, dzięki którym świat wydaje się bardziej atrakcyjny i kolorowy. Niewątpliwą zaletą opracowania jest duża różnorodność ujęć przedmiotu badań, która uwidacznia, jak wiele sposobów dociekań można zastosować w badaniach nad stereotypami.

Mimo to można odnieść wrażenie, że autorzy analiz tworzą własne podstawy teoretyczne bez oglądania się na teoretyków i ich postulaty. Krótkie wprowadzenia teoretyczne przed poszczególnymi analizami wystarczają, by zrozumieć badania i ich celowość. Wobec tego część poświęcona teorii, w tym metodologii, wydaje się zbyt rozbudowana, nic ma ona odzwierciedlenia w analizach empirycznych — dotyczy to zwłaszcza zagadnień lingwistycznych, w mniejszym stopniu wątków na przykład socjologicznych. W części poświęconej teorii i metodologii można spodziewać się badań znacznie bardziej złożonych, o większym ładunku wiedzy, do zrozumienia i zinterpretowania analiz wystarczą skromniejsze refleksje poprzedzające artykuły badawcze.

Opinia ta nic dotyczy teoretycznego artykułu Uty M. Quasthoff o funkcjach stereotypów w komunikowaniu międzykulturowym (Etno-centryczne przetwarzanie informacji. Ambi-walencja funkcji stereotypów w komunikacji międzykulturowej — s. 11). Badania lingwistyczne uzupełnione o dane socjologiczne, psychologiczne czy etnograficzne są bardzo atrakcyjne, np. artykuły Swietłany Prochoro-wej, Haliny i Tadeusza Zgółków czy Anny Dąbrowskiej (S. Prochorowa: Stereotyp językowy Europejczyka w kontekście opozycji „swój-obcy” — s. 238; H. i T. Zgółkowic: Biznesmen, uczony i robotnik. Aksjologicz-nepodstawy stereotypu językowego. Rekonesans — s. 245; A. Dąbrowska: Czy istnieje w podręcznikach języka polskiego dla cudzoziemców wyraźny obraz Polski i Polaków? Próba znalezienia stereotypów — s. 278).

Artykuły jedynie językoznawcze, bez odniesienia do psychologii, socjologii nie wydają się tak poznawcze, jak publikacje traktujące o stereotypach w szerszym ujęciu, nie tylko lingwistycznym. Badanie tylko językowego odbicia stereotypów, bez opisywania ich relacji z psychiką ludzką, zachowaniami społecznymi, wydaje się niepełne i wnioski wyciągane w ten sposób nie są tak interesujące (np. artykuł Katarzyny Mosiołek-Kłosińskiej: Stereotypy „konia” przekazywane przez język polski i francuski — s. 266). Można odnieść wrażenie, że nadbudowa teoretyczna jest niewspółmiernie rozbudowana w stosunku do osiągniętych wyników badań. Autorzy sami zresztą przyznają, że materiały zebrane w tym opracowaniu mają bardziej pobudzać do twórczego działania, niż dawać gotowe odpowiedzi i recepty postępowania.

Mimo to lektura tomu jest bardzo atrakcyjna i wszyscy zainteresowani stereotypem (nie tylko językoznawcy) oraz metodami badań stosowanymi w lingwistyce (nie tylko badaniami nad stereotypem) powinni się zapoznać z opracowaniem J. Anusiewicza i J. Batmireskiego. Różne ujęcia teoretyczne problemów poruszanych w tym tomie, jak i analizy prowadzą do głównego wniosku, że bez stereotypów porozumiewanie się mogłoby być niemożliwe, a świat obserwowany byłby niepojęty. Stereotypy upraszczają widzenie i rozumienie rzeczywistości, przez co łatwiej nam ją poznać. Przez język bowiem interpretujemy otaczającą nas rzeczywistość, przynajmniej tak zakładają autorzy recenzowanego tomu.

*

Piotr Zbikowski