223428091

142

Recenzje

trudnionych było w rzemiośle). Z innych uwag artykuł zawiera dane o strukturze społecznej dzielnic miasta i dojazdach do pracy.

Ostatni dział poświęcony jest problematyce portu. Na wstępie omówiono (H. Benrath — Der Aujbau und Wiederaufbau des Hajens Hamburg) rozwój inwestycji portowych do roku 1938 (najstarszy basen portowy pochodzi z 1866 r.), wielkość przeładunków (średnia roczna z lat 1936—1938 wynosiła 24,4 min t), stosunek przeładunków towarów masowych do drobnicy, kierunki wywozu i przywozu. Rozmiary zniszczeń wojennych i procent odbudowy poszczególnych urządzeń portowych ilustruje diagram. W roku 1954 przeładowano łącznie 20,6 min t, co stanowi 93% przeładunków z roku 1936, Interesujące są uwagi o wynikającej z rozwoju techniki komunikacyjnej modernizacji urządzeń portowych i poprawie organizacji przestrzeni.

Artykuł następny (H. W e i s i n g — Hamburg — Hajen jur Deutschland) analizuje dzisiejsze znaczenie Hamburga dla Niemiec i przeprowadza krytykę niektórych charakteryzujących go cech, jak: 1) słabe przystosowanie do przeładunków drobnicowych (obecnie 2/3 to przeładunki masowe), 2) przewaga średnich i małych towarzystw żeglugowych (przed wojną prawie połowa żeglugi była skupiona w ręku 4 kompanii żeglugowych), 3) zmniejszenie roli żeglugi liniowej (z 80% na 40%), większy udział obcych bander, uzupełniających niedostateczną i przestarzałą flotę handlową Niemiec (w roku 1954 na 21 min t przeładunków — 13 min t pochodziło z obcych statków, gdy w roku 1938 na statki niemieckie przypadało 15 min t przeładunków).

Osobne omówienie traktuje o dolnej Łabie i położonych nad nią portach (E. Brutt — Die Unterelbe und ihre Hafen). Najważniejszą częścią artykułu są próby typologii portów. Wprowadzeniem w to zagadnienie jest przegląd literatury, z którego wynika, że z geograficznego punktu widzenia można podzielić porty według kryteriów: 1) fizycznogeograficznych, 2) historyczno-genetycznych, 3) geogra-ficzno-osadniczych, 4) funkcjonalnych. Przyjęcie powyższych kryteriów pozwoliło autorowi ustalić 4 różne typologie, w których ilość typów waha się od 2 do 8. Porty zawdzięczają swe istnienie różnym czynnikom, toteż autor daje w podsumowaniu klasyfikację syntetyczną, wydzielając 11 typów i 13 podtypów portów, głównie na podstawie ich położenia i funkcji. Wartość naukową tej typologii obniża fakt przyjęcia różnych kryteriów, jak również zawężenie jej do terenu dolnej Łaby.

Trzy dalsze artykuły przynoszą omówienie kontaktów handlowych i kulturalnych Hamburga z krajami Azji Wschodniej. (E. Helfferich — Hamburgs Bezie-hungen zu Ostasien), Afryki (G. Jantzen — Hamburg und Afrika) i Ameryki Łacińskiej (F. W e h n e r — Hamburgs Beziehungen zu Iberoamerika). Ze względu na opisowe ujęcie nie są one zbyt interesujące. Ostatni artykuł (W. Gens-s a u g e — Hamburg und die deutsche Seeschifjahrt) przedstawia udział Hamburga w żegludze zachodnioniemieckiej i orientuje w postępach odbudowy floty niemieckiej (1946 r. — 87 statków o pojemności 53 028 BRT, 1955 r. — 488 statków o pojemności 1 294 859 BRT).

Na zakończenie należy podkreślić główny minus pracy: przewagę opisu faktograficznego nad ujęciem problemowym. Poza tym przy omawianiu miasta i portu tej wielkości powinno znaleźć się więcej uwag o strukturze handlu zagranicznego, aktualnych kontaktach handlowych z całym światem, strefie wpływu miasta, jego funkcjach pozaprzemysłowych, dojazdach do pracy, stosunkach demograficznych i społecznych. Z pozytywnych cech publikacji należy wymienić dobrą podbudowę historyczną wielu zagadnień oraz próby pokazania procesu przekształcania środowiska geograficznego w gospodarczym i przestrzennym rozwoju miasta.

Teresa Kiedrowska-Lijewska