242074406

106 TADEUSZ KLEMENTEWICZ

W otwartym procesie politycznym zanika dotychczasowa, a powstaje nowa struktura władzy. Zmiany strukturalne mają umożliwić udział w rządach tym klasom i grupom społecznym, których znaczenie wzrasta wraz ze wzrostem ich doświadczenia, umiejętności zorganizowania się oraz rolą w ewoluującej gospodarce kraju. Dopiero po ujawnieniu się nowych cech, będących produktem rozwoju historycznego, badacz może się pokusić o ich uogólniony opis. Jest nim teoria historyczna zawierająca uogólnienia i generalizacje dające obraz określonego odcinka chronologicznego historii najnowszej, ukazujący indywidualne cechy epoki: „[...] indywidualność zaś różnych epok polega nie tylko na istnieniu lub nieistnieniu pewnych elementów, ale przede wszystkim na różnych ilościowo stosunkach tych elementów”²⁹.

Identyczne lub zbliżone cechy mogą przysługiwać strukturom politycznym wielu społeczeństw (np. realnego socjalizmu). Podmiot gry poznawczej z historią polityczną ma charakter zbiorowy. Na czele tej zbiorowości są badacze bieżącego życia politycznego. Ich wstępne ustalenia faktograficzne i interpretacyjne uzupełniają historycy różnych specjalności: gospodarki, dziejów politycznych, mentalności, kultury itp. Syntetyzują oni wyniki badań empirycznych, w miarę jak przemijają zdarzenia i dobiegają kresu procesy społeczne, w miarę jak rozrasta się wiedza faktograficzna. Ich dziełem są syntezy dziejów politycznych. Za empirykami i faktografami podążają twórcy uogólnień. Wydobywają oni cechy wspólne ogółowi struktur politycznych dotychczasowych społeczeństw. Na samym końcu — w porządku diachronicznym — kroczą antropologowie czy filozofowie społeczni. Dają oni „proletariuszom” świata nauki — najogólniejszą prawdę o człowieku i wielowarstwowym swiecie, w którym żyją. Na tym poziomie objaśniania jest antropogeneza i antropoewolucja, ukazywane są swoistości działania przedmiotowego człowieka oraz sposoby poznawczego, wartościującego i emocjonalnego oswajania otaczającego świata.

Szkicowy charakter wiedzy ogólnej i jej milczące funkcjonowanie w procesie badania wymaga zatem od politologa dodatkowych kwalifikacji. Tą kwalifikacją jest konieczność integralnego łączenia w procesie badawczym teorii i empirii. Teoria jest bowiem kluczem, który bez empirii nie może zamknąć w humanistyce żadnego zagadnienia badawczego. Politolog musi występować jednocześnie w trzech rolach:

—    jako filozof społeczny, znający osobliwości człowieka jako całości bio-psychosocjokulturowej; istoty aktywnej wobec samej siebie i innych ludzi (istoty uspołecznionej); istoty aktywnej wobec przyrody oraz jako istoty historycznej, kształtującej zarówno dzieje własnego narodu, ale też dzieje całego gatunku ludzkiego;

—    jako teoretyk „własnej” dziedziny przedmiotowej oraz teoretyk społeczeństwa jako całości;

—    jako badacz jednostkowych zdarzeń i procesów politycznych oraz niepowtarzalnych struktur władzy państwowej, jako faktograf.

Rozmach teoretyczny, jasność myśli, wyczulenie na historyczny konkret, wyszukana prostota słowa, szerokie pojmowanie człowieka — to cechy wielkich humanistów — twórców syntez naukowych.

²⁹ J. Rutkowski, Historia gospodarcza Polski, t. 1, Poznań 1946, s. 30 — 32.