2906543171

46 — Film — Konspekt 1/2014 (50)

litrami, wydaje się przeczyć tej tezie), ale staje się nieodłącznym elementem ludzkiego życia. Zdanie to brzmi banalnie, ale doskonale oddaje istotę obrazów reżysera, w których zawsze wygrywają oczywiste prawdy.

DĄŻENIE KII ŚWIATŁU

Przeciwwagą dla wszechobecnej śmierci w filmach Bałabanowa staje się dążenie ku światłu. Mogą nim być uniwersalne wartości, takie jak: miłość [Nieboli mnie nic), prawda i sprawiedliwość, o którą walczy Bagrow, czy szczęście, którego poszukują bohaterowie Ja też. Symbolem światła, wyższej siły kierującej ludzkim życiem, staje się motyw cerkwi obecny w niemal każdym obrazie Bałabanowa. We wstrząsającym Ładunku 200 na tle cerkwi odbywają się debaty o wierze prowadzone przez jednego z bohaterów, Artioma, profesora naukowego ateizmu. W tym samym filmie w zniszczonej świątyni mieści się prowincjonalny klub dla młodzieży - oczywisty symbol odwróconych wartości, rzeczywistości lat osiemdziesiątych⁵.

Temat cerkwi w wymówmy sposób obecny jest w dwóch częściach Brata. Seria o Bagro-wie została oparta na tym samym szkielecie fabularnym, w którym występuje m.in. motyw wyjazdu: w pierwszej części Daniła jedzie odwiedzić brata do Sankt Petersburga, w drugiej - wyrusza do Chicago, do brata zamordowanego przyjaciela. W obydwu łilmach pojawia się także wątek komisariatu, na który trafia bohater. W pierwszej części jest przesłuchiwany w sprawie awantury na planie filmowym teledysku, w drugiej - spędza noc w areszcie po znalezieniu martwego Gromowa. Gdy opuszcza posterunek, pojawia się ten sam motyw - obraz cerkwi w tle. W Bracie I jest to zaniedbany prowincjonalny kościółek, w Bracie II widać natomiast kopuły zniszczonej świątyni. Każda z opisanych scen poprzedza istotne i brzemienne w skutki decyzje. W pierwszej części Brala zaraz po niej Daniła wyjeżdża do brata do Sankt-Petersburga, w drugiej części - decyduje się na podróż do USA.

Motyw cerkwi i wartości (nie tyle prawosławnych, co ogólnoludzkich) ściśle wiąże się z dualizmem moralnym bohaterów Bałabanowa. Bandyta Siergiej z Ciuciubaki zabobonnie zegna się przed każdą napotkaną świątynią, marzy tez o wybudowaniu cerkwi w rodzinnej miejscowości. Sierżant Michaił, typowy „nowyj russkij” mafioso i morderca, ma w pokoju prawosławny „krasnyj ugol”⁽ⁱ. Znamienne, że w jednym z ostatnich filmów Bałabanowa - Pala-czu - obraz cerkwi został zastąpiony wizją fabrycznych kominów, które stają się nieodłącznym elementem industrialnej przestrzeni miasta. Miejsce cerkiewnych kopuł zajął inny symbol sakralny - ogień, widoczny niemal w każdym kadrze.

Cerkiew, która we wcześniejszych obrazach pojawiała się jedynie w tle, w Ja tez stała się

⁵ Urządzanie w cerkwiach klubów, magazynów itp. było dość popularną praktyką w Związku Radzieckim.

⁵ Pol. czerwony kąt - półeczka z ikonami i religijny mi akcesoriami.