TEORIA DEMOKRACJI
powtórzenie wiadomości do egzaminu
prof. Maria Marczewska  Rytko
1. Termin demokracja.
" Termin demokracja pochodzi z greckiego demos i kratos czyli rządy ludu.
" Początki: polis greckie, ale Grecy nie dostarczyli modelu nowoczesnej demokracji. Termin
ten kształtował się przez tysiąclecia i wyrasta z różnych z
ródeł.
" Koncepcja Ludwika Krzywickiego dotycząca wędrówki idei w czasie i przestrzeni. Idea,
aby przetrwać musi znalez
ć poparcie i zapotrzebowanie wśród dużej grupy ludzi. Jeśli raz
umrze, możliwe jest jej odrodzenie  tak było z demokracją.
" Grecy w większości postrzegali demokrację jako system rządów sprawowanych przez
ignorantów lub ubogich.
" Twórcy Konstytucji amerykańskiej mówili o stworzeniu republiki opartej o instytucje
przedstawicielskie, a nie o demokrację.
" W nowoczesnym znaczeniu demokracja funkcjonuje od XIX wieku.
Pojęcia demokracja stosuje się w celu opisania systemu rządów przedstawicielskich, w których
reprezentanci są wybierani w wyniku wolnych wyborów i większość mężczyzn uprawniona jest do
głosowania.
" wg. P. Śpiewaka: demokracja wymaga stałego uczestnictwa, które może przybierać
różnorodne formy od stowarzyszeń sportowych po ugrupowania czysto polityczne.
Działając w nich ludzie ćwiczą się w demokracji.
" wg. W. Sadurskiego: demokracja jest pojęciem bardziej złożonym niż sama tylko realizacja
woli aktualnej większości. Oprócz woli większości trzeba jeszcze uwzględnić prawa
mniejszości  znalez
ć złoty środek.
2. y
ródła problemów  termin demokracja.
" Termin demokracja używany jest nie tylko do opisu systemu rządów, ale także do opisu
innych stosunków społecznych.
" Bardzo duża niejasność tego terminu:
" czym ten system powinien się wyróżniać, aby nazywać go demokratycznym?
" Trudno jest oceniać demokrację nie wartościując jej.
" Czy demokratyczne społeczeństwo zawsze żyje w demokratycznym państwie? Czy
demokratyczne państwo warunkuje istnienie demokratycznego społeczeństwa?
" Czy system demokracji przemysłowej może zastąpić demokrację społeczną?
" Pojęcie demokracji: konteksty:
" demokratyczne społeczeństwo  takie społeczeństwo, w którym istnieje równość
szans dla wszystkich obywateli.
" Demokracja społeczna  rodzaj ideologii politycznej, która opowiada się za
socjalistyczną gospodarką i polityką społeczną w społeczeństwie, które cieszy się
demokratycznymi instytucjami politycznymi (przeciwwaga dla demokracji
liberalnej).
" Demokracja przemysłowa  termin wypracowany przez S. i B. Webb w I połowie
XX wieku. Oznacza kontrolę robotników nad warsztatami przemysłowymi.
" Demokracja ludowa  pojęcie przyjęte po zakończeniu II wojny światowej, w
sytuacji, gdy idea demokracji była popularna wśród członków bloku zwycięskiego i
w związku z tym nie chciano przyznać, że nowe systemy są w istocie
Teoria Demokracji, prof. M. Marczewska  Rytko 1
demokratyczne.
3. Encyklopedyczna definicja demokracji.
" Demokracja oznacza rządy ludu  element wspólny wszystkich definicji.
" Wątpliwości odnośnie pojęcia lud:
" kogo możemy uznać za lud: kogoś kto pracuje siłą własnych rąk; czy lud to masa czy
społeczeństwo/obywatele, jaki rodzaj uczestnictwa jest mu przypisywany?
Model 1.
Lud jest całością, która sprawuje rządy. Wybiera
przedstawicieli, którzy są jego ustami. Oni nie
reprezentują siebie, tylko tych, którzy ich wybrali.
Model 2.
Nie ma ciała pośredniego. Lud uczestniczy w
procesie decyzyjnym. Nie ma na kogo zrzucić
odpowiedzialności.
" Jakie warunki sprzyjają uczestnictwu a jakie zniechęcają: poczucie
współdecydowanie vs. jeden głos nic nie zmieni.
" Koszty i korzyści równego uczestnictwa w procesie rządzenia.
" Jak szeroki powinien być zakres tych rządów.
" Jak należałoby rozumieć termin rządy z przymiotnikiem polityczne:
" czy rządy ludu muszą być przestrzegane? Jaka jest kara za nieprzestrzeganie?
" Jakie mechanizmy są tworzone z myślą o tych, którzy świadomie nie chcą
uczestniczyć?
" W jakim systemie (jeśli w ogóle) demokracje są uprawnione do stosowania przymusu
wobec części swoich obywateli?
" Czy termin lud odnosi się do całej populacji dorosłych obywateli czy tylko do tych,
którzy posiadają określoną własność?
" Czy można mówić, że system jest częściowo demokratyczny, jeśli prawo uczestnictwa
w życiu politycznym jest zarezerwowane dla części ludności danego państwa?
" Wątpliwości odnośnie pojęcia rządy:
" rządzenie oznacza działalność mającą na celu uzyskanie autorytatywnych decyzji,
których rezultaty w postaci aktów prawnych będą obowiązujące dla społeczeństwa.
" Poza przypadkiem referendum czy innych instytucji demokracji bezpośredniej,
jedynie niewielka grupa może rządzić w nowoczesnym społeczeństwie.
" H. Kelsen: rządzenie musi być postrzegane jako wybieranie rządzących i wpływanie
na podejmowane przez nich decyzje.
" G. Sartori: przekonanie, że władza należy do ludu dotyczy z
ródeł i legitymizacji
Teoria Demokracji, prof. M. Marczewska  Rytko 2
władzy.
" A. Lincoln: rządy ludu, dla ludu i przez lud.
" Rządy ludu:
" samorządny lud, demokracja bezpośrednia,
" ludzie są przedmiotem rządzenia,
" rząd jako emanacja ludu, jest wybierany i kierowany przez lud,
" rządy dla ludu:
" sprawowane w jego interesie  nie dla elity tylko dla mas,
" rządy przez lud:
" wykluczenie demokracji pośredniej.
" Definicja encyklopedyczna  konkluzja:
" nie jesteśmy w stanie wyprowadzić obiektywnej i precyzyjnej definicji demokracji.
Możemy jedynie wyjaśniać jej istotę odwołując się do praktyki politycznej i
zwyczajowego użycia tego terminu. W związku z tym inaczej będzie definiowana w
różnych okresach czasu. Z góry trzeba przyjąć, że nie ma jednej definicji.
" Demokracja jako metoda działania funkcjonowania systemu wyborczego to
instytucjonalne porozumienie w celu podejmowania decyzji politycznych, dzięki
któremu jednostki uzyskują władzę decydowania za pomocą współzawodnictwa o
głosy wyborców. (Schumpeter)
" demokracja w znaczeniu ideału postrzegana jest jako cel, ku któremu w mniejszym
lub większym stopniu dążą poszczególne systemy polityczne (Dahl).
4. Demokracja bezpośrednia i pośrednia.
" Argumentacja rzeczników demokracji bezpośredniej:
" podkreślają pozytywny stosunek do samego ludu: wspierają się nadzieją realizacji
wizji, których ziszczenie związane jest z przyszłością.
" To lud jest podmiotem. Wie sam, co jest dla niego dobre.
" Bliska jest im wizja ludu, który rządzi własnym życiem w rozumieniu całościowym.
" Stwarza jednostce nadzieję na udział we wszechwładzy.
" Demokracja pośrednia w praktyce równa się biernemu obywatelstwu.
" Argumentacja rzeczników demokracji pośredniej:
" system przedstawicielski pozwala na powierzenie władzy tym osobom, które
wyróżniają się pod względem intelektualnym, posiadanym doświadczeniem czy
zainteresowaniem sprawami politycznymi.
" Negatywny stosunek do ludu.
" Pozostawia ludowi niejako ostatnie zdanie i możliwość jego wyrażenia np. podczas
następnym wyborów.
" Przedstawiciele mogą poświęcić cały swój czas na sprawowanie rządów, a lud jako
całość nie mógłby tego uczynić.
" Demokracja pośrednia może zapewnić rzeczywistą kontrolę nad codziennymi
problemami sprawowania rządów.
" W systemach współczesnego świata nawet w małym państwie wszyscy obywatele nie
mogliby spotykać się na zgromadzeniach częściej niż raz na kilka tygodni.
" Gremia przedstawicielskie pozwalają na prowadzenie spokojniejszych obrad niż
zgromadzenia ludowe. Sama obecność tłumu sprawia, iż obrady stają się bardziej
emocjonalne.
" Demokracja bezpośrednia może funkcjonować jedynie w społeczeństwach
niewielkich pod względem liczby ludności i obszaru.
5. Demokracja antyczna.
Teoria Demokracji, prof. M. Marczewska  Rytko 3
" Uwarunkowania demokracji antycznej:
" forma ustrojowa państwa  miasta ukształtowała się w okresie między 750 a 500 r
p.n.e.
" Była zorganizowana wokół instytucji obywatelstwa.
" Podział na obywateli i nie-obywateli był ściśle związany ze statusem społecznym.
" Status obywateli był znacznie wyższy w porównaniu ze statusem pozostałych
mieszkańców polis.
" Instytucja obywatelstwa:
" przed reformami Peryklesa (451 r p.n.e.)
" obywatelstwo zyskiwało dziecko zrodzone z ojca Ateńczyka i matki
cudzoziemki.
" Dziecko w wieku 3 lat wpisywano do specjalnego rejestru, a gdy osiągnęło 18
lat do rejestru rodu po sprawdzeniu czy posiada pochodzenie ateńskie.
" Po 451 r p.n.e. obywatelstwem ateńskim mogły cieszyć się jedynie te osoby, których
obydwoje rodzice byli Ateńczykami;
" obywatelami Aten byli jedynie mężczyz
ni, których ojcowie posiadali
obywatelstwo, a matka była córką obywatela.
" Przywłaszczenie obywatelstwa powodowało popadnięcie w niewolę.
" Istniała możliwość uzyskania obywatelstwa na mocy dekretu wydanego przez
Zgromadzenie Ludowe, rzadko jednak je stosowano.
" Gdy jedno z rodziców nie posiadało obywatelstwa, dziecko automatycznie
stawało się obcokrajowcem  metojkiem.
" Aż do IV wieku p.n.e. Obywatele nie płacili stałych podatków.
" Kobiety, pozbawione praw publicznych, pozostawały pod opieką mężczyzn.
" Ustrój Aten  instytucje publiczne:
" początkowo ustrój monarchiczny. Został obalony, a władzę przejęli trzej archonci.
" Król: początkowo dożywotni, póz
niej na 10 lat, na koniec na 1 rok.
" Archont basileus przewodniczył obrzędom religijnym, odpowiadał za sprawy
religijne i kultowe
" Na czele kolegium stał archont eponymos. Jako głowa państwa osądzał
sprawy rodzinne, spadkowe oraz zajmował się świętami religijnymi.
" Polemarch  wódz naczelny. Dowodził armią oraz sprawował sądy nad
cudzoziemcami.
" Po zakończeniu urzędowania archont stawał
się dożywotnio członkiem Rady Areopagu (patrz zdjęcie).
" Bardzo szerokie uprawnienia i największy
udział w zarządzaniu miastem  państwem.
" Rada zajmowała się sprawdzaniem
urzędników obejmujących funkcje, nadzorowaniem
ich działalności oraz jej oceną z chwilą opuszczania
stanowiska.
" Zgromadzenie Ludowe (eklezja):
" posiadało ograniczone uprawnienia np. wybieranie członków.
" Kwalifikacje na stanowisko urzędnika wiązały się z arystokratycznym
pochodzeniem oraz posiadanym bagactwem.
" Reformy Solona (594 r p.n.e.)
" strząśnięcie długów.
" Prawa i obowiązki obywateli uzależnił od posiadanego bogactwa.
Teoria Demokracji, prof. M. Marczewska  Rytko 4
" Wprowadził podział ludności na 4 klasy pod względem kryterium
majątkowego.
" Sprawowanie wszystkich urzędów było bezpłatne i wiązało się z
ponoszeniem kosztów. Zamykało to drogę do nich ludziom biednym i
zmniejszało korupcję.
" Ograniczył władzę Areopagu ustanawiając Radę Czterystu, która
przygotowywała projekty uchwał dla Zgromadzenia Ludowego.
" Zgromadzenie Ludowe:
" wszyscy obywatele mieli prawo brać w nim udział.
" Podczas walk politycznych każdy musiał opowiedzieć się po
jednej ze stron.
" Wybierano urzędników i przyjmowano ich sprawozdania.
" Decydowano o wojnie, pokoju i zawieranych sojuszach.
" Poprzez losowanie wybierano sędziów ludowych.
" Dyskutowano nad projektami Rady Czterystu przyjmując je
lub odrzucając.
" Sąd Ludowy i Areopag:
" sędzią mógł zostać każdy po 30 roku życia.
" Sąd rozpatrywał apelacje obywateli od wyroków wydanych
przez urzędników.
" Areopag jako centralny organ władzy w państwie.
" Zasiadali w nim archonci.
" Stał na straży praw i ustroju, nadzorował administrację
publiczną.
" Mógł unieważnić uchwałę Zgromadzeń Ludowych.
" Reformy Klejstenesa (508  509 p.n.e.):
" zmiana w systemie wyborczym Aten  nowy podział obywateli.
Podstawową jednostką stał się dem z demarchą na czele.
" Obywatelstwo ustalano na podstawie miejsca zamieszkania w demie.
" Fyle  10 okręgów wyborczych z których każdy liczył kilkanaście
demów.
" Wybory do nowo utworzonej Rady Pięciuset:
" demy wybierały określoną liczbę przedstawicieli uzależnioną
od liczby ludności w danym okręgu. Trzeba było spełnić 2 kryteria:
mieć powyżej 30 lat i należeć do klasy majątkowej zeugitów lub
wyższej. Spośród tak wybranej grupy na poziomie fyli losowano 50
osób.
" Nowy system wyborczy sprawił,, że wszyscy Ateńczycy mieli równie
prawa polityczne w wyborach urzędników na szczeblu lokalnym i
państwowym.
" Ateńska polis urzeczywistniała 3 równości: praw isonomia, głosu
isegonia i władzy isokratia.
" Areopag nadal pełnił funkcję najważniejszego organu władzy, a jego
członkami byli eks-archonci.
" Wprowadził ostracyzm.
" Reformy Peryklesa (V w p.n.e.):
" ograniczenie roli Areopagu do funkcji sądowniczych w odniesieniu do
ciężkich wykroczeń religijnych.
Teoria Demokracji, prof. M. Marczewska  Rytko 5
" Uprawnienia Areopagu zostały przekazane Radzie Pięciuset, Sądowi
Ludowemu i Zgromadzeniu Ludowemu.
" Rada Pięciuset zyskała prawo sprawowania nadzoru nad urzędnikami,
prowadzenia spraw o zdradę stanu, aresztowania i nakładania grzywien.
" Rozporządzenia państwowe wydawano na mocy uchwały Rady i ludu.
" Zeugici zostali dopuszczeni do pełnienia urzędu archonta.
" Kryterium majątkowe zostało zachowane jedynie w odniesieniu do
urzędów najwyższych.
" Wprowadzono opłaty za udział w kierowaniu sprawami państwa.
" Początkowo uczestnictwo w Zgromadzeniu Ludowym
stanowiące obowiązek obywateli i pochłaniające niewiele czasu, nie
było wynagradzane.
" Z czasem zaczęto ich wynagradzać.
" Najbardziej zaszczytne stanowiska w wojskowości
pozbawione były wynagrodzenia.
" Prawo obywatelstwa zarezerwowano dla ludzi urodzonych z ojca i
matki posiadających obywatelstwo greckie.
" Znaczenie Zgromadzenia Ludowego:
" z
ródło władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Organ
suwerenny w rozstrzyganiu wszelkich spraw przygotowanych przez Radę
Pięciuset podporządkowaną Zgromadzeniu.
" Wybór, zawieszanie i nadzorowanie urzędników.
" Tworzone przez wszystkich obywateli.
" Obrady można było rozpocząć przy obecności min. 6 tysięcy.
" Zajmowało się głównie sprawami bieżącymi.
" Sądziło osoby oskarżone o zdradę, korupcję oraz występowanie
przeciwko ustrojowi.
" Dwa rodzaje: jawne  przez podniesienie ręki, i tajne.
" Obywatele mieli prawo zabrania głosu, dyskutowania a także, obok
Rady Pięciuset, inicjatywę ustawodawczą.
" Każdy obywatel mógł zaskarżyć niezgodną z prawem ustawę, ale był
także odpowiedzialny za proponowane przez siebie rozwiązania.
" Ujęcie ocenne:
" ocena systemu demokracji antycznej ukształtowała jej obraz na wiele stuleci.
" Dwa aspekty:
" kto oceniał  zazwyczaj wybitni filozofowie, np. Platon.
" Co oceniał  zazwyczaj schyłek funkcjonowania, czas wyradzania się
systemu (demokracja nie jest systemem idealnym, upadek Aten przesądził o
tym, że nie powracano do rozwiązań Ateńskich a wzorzec stracił pozytywne
znaczenie. Lekiem na zło miała być republika. Dopiero połączenie
demokracji z liberalizmem przywróciło jej pozytywne znaczenie).
" Platon: wskazywał na elementy dysfunkcjonalne, na to, że
obywatele mogli robić to, co chcieli, nie było szacunku do władzy itp.
" Arystoteles: wskazywał na różne aspekty systemu
demokratycznego: funkcjonowanie w nim zasady równości, dostęp do
urzędów jest uzależniony od cenzusu majątkowego, wszyscy mają
prawo udziału w sprawowaniu władzy.
" Różnice między modelem demokracji antycznej a liberalnej:
Teoria Demokracji, prof. M. Marczewska  Rytko 6
Demokracja antyczna Aspekt Demokracja liberalna
jednomyślność Podstawa bytu społecznego różnorodność
bezpośrednio Interpretacja rządów ludu pośrednio
Ruch po kole  powtarzające Bieg dziejów Idea postępu w miejsce
się po sobie cykle rozwojowe wyradzania się  nie ma zastoju
powodujące wyradzanie się czy regresu.
systemów.
Wolność polityczna  prawo Wolność Wolność dotyczy sfery prywatnej,
udziału w życiu publicznym przestrzeń wolna od ingerencji
państwa.
Wąska grupa ludzi  Perykles i Status osób  podmiotu Rozszerzanie kręgu np. Poprzez
zawężanie kręgu. władzy przyznanie praw wyborczych
kobietom.
" Podobieństwa:
" idea równości  egalitaryzmu.
" Osoby sprawujące władzę są wybierane.
" Rządy prawa.
" Obywatelstwo.
" Odpowiedzialność osób sprawujących władzę.
" Władza sprawowana przez różne organy/instytucje.
" Kadencyjność organów.
" Podział na okręgi wyborcze.
6. Współczesne koncepcje demokracji.
" Współczesne koncepcje
demokracji wyrosły z modelu
antycznego i wielowiekowej
tradycji demokratycznej.
Obecne koncepcje zawierają
w sobie postulaty myśli
liberalnej i możemy je
podzielić umownie na dwa
główne nurty: koncepcje
proceduralne i poliarchii.
" Debata pomiędzy B. Barberem a S.P. Huntingtonem, argumenty obu stron na podstawie
fragmentu debaty:
" B. Barber: zwracał uwagę na to, że demokracja jest bardzo czasochłonna i wymaga
codziennej pracy. Ludzie muszą być gotowi do obywatelskiej aktywności, do
działania na poziomie lokalnym i demokratyzowania kraju oddolnie. W demokracji
trzeba zajmować się najbliższym otoczeniem dlatego też UE powinna postawić na
regionalizm. Los demokracji jest zależny od jej obywateli  przywódcy są tak
dobrzy/z
li jak my sami. Zakłada możliwość globalnej demokracji  rozciągnięcia
demokracji państwa narodowego na stosunki międzynarodowe.
Teoria Demokracji, prof. M. Marczewska  Rytko 7
" S.P. Huntington: demokracja jest dobrem jednym z wielu, ale nie gwarantuje inncyh
dóbr. Ludzie, w Polsce również, są rozczarowaniu demokracją  miała być mlekiem i
miodem płynąca a wymaga dużo poświęcenia, nic nie przychodzi automatycznie.
Demokracja to współpraca i konsensus. Konieczne jest zdemokratyzowanie
instytucji i procedur unijnych. Badacz wskazuje na procesualny charakter zmian.
" J. Schumpeter  koncepcja proceduralna:
" demokracja to układ instytucjonalny w ramach którego podejmowane są decyzje
polityczne, a który nadaje jednostkom władcze prerogatywy w drodze
współzawodnictwa o głosy obywateli.
" Rola ludu polega na wyłonieniu rządu lub jakiegoś ciała pośredniego, które z kolei
wyłoni władzę wykonawczą na szczebli krajowym, czyli rząd... metoda
demokratyczna jest rozwiązaniem instytucjonalnym dochodzenia do decyzji
politycznych, w którym jednostki uzyskują moc decydowania poprzez walkę
konkurencyjną o głosy wyborców.
" Elementy systemu demokratycznego:
" wybory  rywalizacja min. 2 partii reprezentujących alternatywne programy.
" Zasada większości  przesądza o legitymizacji przyjętych rozwiązań w
procesie podejmowania decyzji politycznych.
" Ster rządów winien znalez
ć się w ręku większości, która dysponuje większym
poparciem wyborczym.
" Mniejszość powinna skupić się na działaniach, które w przyszłości pozwolą
jej stać się większością.
" R. Dahl  koncepcja poliarchii:
" dwa główne pojęcia:
" poliarchia  rzeczywiste systemy działające w praktyce.
" Demokracja  pewien ideał spełniający 100% cech wskazanych przez
badacza.
" Elementy stanowiące proceduralne minimum współczesnych demokracji zwanych
poliarchiami:
" kontrola nad politycznymi decyzjami rządu jest konstytucyjnie
zagwarantowana zawodowym politykom pochodzącym z wyboru.
" Urzędy obieralne są obsadzane przez osoby, które odniosły zwycięstwo w
ramach regularnych i uczciwie przeprowadzonych wyborów.
" W przeprowadzony wyborach wzięli udział dorośli obywatele.
" Dorośli obywatele mają bierne prawo wyborcze.
" Obywatele mają prawo wypowiadania się w kwestiach politycznych bez
obawy, że zostanie wobec nich zastosowany przymus.
" Obywatele mogą korzystać z alternatywnych z
ródeł wiedzy, które powinny
być chronione przez prawo.
" Obywatele mają prawo tworzyć niezależne stowarzyszenia, organizacje czy
partie polityczne.
" Elementy te pokrywają się z 3 głównymi wymiarami demokracji:
współzawodnictwem, uczestnictwem oraz wolnościami obywatelskimi.
" Badacz wskazał na 2 możliwe drogi prowadzące w kierunku demokracji. Pierwsza
oparta jest na współzawodnictwie, druga na uczestnictwie.
" Współzawodnictwo (liberalizacja) dotyczy stopnia w jakim prawa i wolności
są dostępne przynajmniej niektórym członkom systemu politycznego.
" Zwiększenie liberalizacji oznacza wzrost możliwości działania opozycji
Teoria Demokracji, prof. M. Marczewska  Rytko 8
politycznej oraz konkurencji dla władzy.
" Rozszerzenie uczestnictwa oznacza, że wzrasta liczba obywateli
korzystających z praw politycznych i wolności obywatelskich.
" Reżimy niedemokratyczne mogą pozbawiać dużą część obywateli
uczestnictwa politycznego.
" P.C. Schmitter i T.L. Karl- rozwijanie koncepcji poliarchii:
" wpływ na konkretną formę demokracji mają uwarunkowania społeczno -
ekonomiczne danego systemu, utrwalone struktury państwowe czy wzorce poczynań
politycznych.
" Współczesna demokracja oznacza ustrój, w którym sprawujący władzę są
odpowiedzialni na forum publicznym przed obywatelami, którzy działają za
pośrednictwem wybranych przedstawicieli.
" Elementy demokracji:
" istnienie sprawujących władzę, a więc osób zajmujących odpowiednie
stanowiska uprawniające je do rozkazywania innym.
" Istnieją jasno określone normy wskazujące na sposób dochodzenia do władzy
i odpowiedzialności wynikającej z jej sprawowania.
" Istnienie sfery publicznej.
" Obywatele. Na przestrzeni stuleci obywatelstwo było uzależnione od takich
kryteriów jak wiek, płeć, klasa, rasa, wykształcenie...
" współzawodnictwo  nie zawsze było postrzegane jako istotna cecha
demokracji, współcześnie jest emanacją demokracji w sytuacji kiedy
wykracza ona poza skalę lokalną.
" Demokracja jest ściśle związana z organizowanymi regularnie wyborami.
Koniec*
* tzn. Jeszcze książkę do poduszki trzeba przeczytać.
Teoria Demokracji, prof. M. Marczewska  Rytko 9