3184153001

[19] ENEHGIA W FOTOSYNTEZIE 457

ra, a więc nie można do nich zaliczyć „opóźnionego heterogenicznego rezonansu” na przykład od Chi b —*■ Chi a, bezsprzecznie występującego w organizmach fotosyntetyzujących.

Również w przypadku chlorofilu w podwójnych warstwach lipidowych (7) stwierdzono zależności K ~ R~⁸ przy charakterystycznym dla LRRT R₀ = 65A. Na podstawie tych danych M. Kasha, jak wynika z dyskusji z jednym z autorów sądzi, że nie ma podstaw do rozpatrywania innej niż K — R^-0 zależności w przypadku układów fotosyntetyzujących, gdyż wystarczy ograniczyć się do bardzo słabych fórsterowskich oddziaływań, aby otrzymać zgodność z doświadczeniem. Istnieją jednak poszlaki, które omówione zostaną w następnym paragrafie, że przy przekazywaniu energii pomiędzy pigmentami chloroplastów K ~ R^-x dla x < 6. Zastanówmy się jakie mogą być przyczyny występowania nietypowych zależności K (R). We wzorach Forstera K ~ R^-8 pochodzi z energii elektrostatycznego oddziaływania. Energia oddziaływania dwóch stacjonarnych dipoli jest ~ R^-3. W przypadku dwu dipoli indukowanych jest to efekt II rzędu, więc energia jest ~ R~⁸. Gdyby w grę wchodziły multipole innych rzędów moż-naby otrzymać odchylenia od K ~ R^-8, na przykład przy oddziaływaniu monopola z dipolem energia ~ R^-4 itp. Oddziaływania dwóch momentów przejść możemy rozpatrywać jako oddziaływania dwóch dipoli pod warunkiem, że odległość między ich środkami jest większa niż wymiary cząsteczek (3, 66). Warunek ten nie jest prawdopodobnie spełniony w przypadku chlorofili — „anten” tworzących oligomer.

Nie wykluczony jest więc w tym przypadku udział innych multipoli w energii oddziaływania. Poza tym przy małych odległościach i silnych oddziaływaniach cząsteczek mogą oprócz sił rezonansowych grać rolę siły wymienne odpowiedzialne za agregację cząsteczek (78). Poza tym, jak już wspomniano, występowanie przedrelaksacyjnych migracji płytkich pułapek energii, lub też nieznanych uporządkowań cząsteczek może prowadzić do pozornej niezgodności wyników doświadczenia z teorią.

XI. Wyznaczanie szybkości przekazywania energii

W poprzednim paragrafie omówiono już pewne prace popierające mechanizm LRRT. Wspomnijmy wobec tego obecnie o wynikach, które sugerują K ~ R^_x; x < 6. Pierwszą tego typu sugestię zaproponowano na podstawie badań przekazywania energii elektronowego wzbudzenia od chlorofilu b do chlorofilu a (79). Wyniki tych doświadczeń można wyjaśnić bądź przez założenie superpozycji przed i po relaksacyjnych przekazywań przy zachowaniu w obu mechanizmach K ~ R~⁸, bądź też przez założenie jedynie „szybkiego” przekazywania przy K ~ R^-3. Biorąc pod uwagę małe zmiany stężeniowe widm badanych barwników, świadczące o bardzo słabych wzajemnych oddziaływaniach cząsteczek, autorzy (79) przychylają