3218343864

10

Adam Chuderski, Józef Bremer

konstruktu w nauce i filozofii, mający swoje źródło w rewolucyjnych teoriach i odkryciach. Choć nie brakuje także głosów (np. Machery, 2009), że pojęciem „pojęcia" obejmujemy tak różnorodne i wewnętrznie niepowiązane instrumentarium ludzkiego umysłu, iż w języku nauki należy z owego pojęcia zrezygnować, to i takie głosy wnoszą wiele do zrozumienia tego, w jaki sposób człowiek (a także inteligentna maszyna) reprezentuje i kategoryzuje świat.

FILOZOFIA

Filozoficzne używanie terminów ekwiwalentnych do terminu „pojęcie" ma swoje źródło w myśli sokratejsko-platońskiej, przy czym należy dodać, że aspekty logiczne, psychologiczne i ontologiczne są tutaj często ze sobą wymieszane. Wychodząc od faktu, że w mówieniu określone wyrażenia odnoszą się do wielu lub wszystkich przedmiotów (zdarzeń) tego samego rodzaju, pojawiło się pytanie, na ile tego rodzaju wyrażenia oznaczają przedmioty - idee, wyobrażenia, obiekty - niezależne od subiektywnego myślenia i mówienia (Haller, 1971). Podstawowe osiągnięcie filozofii platońskiej leżało w metodycznym zadaniu pytania o to, co później nazwano „pojęciem", a które sprowadzało się do pytania o wspólne cechy rzeczy, zdarzeń¹. Zajmowanie się pojęciami doprowadziło Platona, zdaniem Arystotelesa, do jego nauki o ideach. Arystoteles przyjmuje, że pojęciami naukowymi są tylko te określone przez definicję. Definicja (opoę) wyraża istotę danej rzeczy (przedmiotu), która musi być określona przez pojęcie (opiapoę). Definicja jest istotną cechą pojęcia². Jeśli pojęcia są pojęciami ogólnymi, to są tworzone - na drodze swoistej indukcji - ze spostrzeżeń rzeczy pojedynczych. Stoicy utożsamiają pojęcie ze znaczeniem wyrażenia językowego. W filozofii średniowiecznej pojęcia były traktowane jako naturalne znaki rzeczy w świadomości, oznaczane przez słowa.

Istotny wpływ na rozwój nauki o pojęciach wywarł R. Descartes z jego nawiązaniem do platońsko-augustyńskiej nauki o niektórych pojęciach i myślach jako „ideach wrodzonych" (np. idee Boga, substancji myślącej i substancji rozciągłej)³. Idee wrodzone nie pochodząod przed-

1

   Haller wskazuje w tym miejscu na dialogi Platona: Laches, 193e-194d; Eutyfron, 5d.6d; Menon, 72b.

2

   Por. Arystoteles, Metafizyka, Warszawa, PWN, 1983, 987b, por. Arystoteles, Topiki, Warszawa, PWN, 1990,101b-102a.

3

   Por. R. Descartes, Medytacje o filozofii pierwszej, tłum. M. i K. Ajdukiewiczowie, S. Swieżawski, I. Dąmbska, Kęty, Antyk, 2001, III, 7.13.