3218343870

16

Adam Chuderski, Józef Bremer

posiada odpowiadających im słów. Jednakże, słowa nie prowadzą bezpośrednio do jednoznacznych reprezentacji pojęć w umyśle, ale stanowią tylko wskaźniki do różnych partii wiedzy pojęciowej. Aby określić znaczenie określonego słowa w danym kontekście, musimy je skonstruować, wybierając i/lub łącząc elementy naszej wiedzy odpowiednie dla tego kontekstu. Struktura semantyczna jest mniej podobna do słownika, a bardziej - do encyklopedii, w której dla ustalenia znaczenia musimy sprawdzać wiele powiązanych ze sobą haseł należących do jednej domeny (Langacker, 1987).

Kilka teorii w ramach semantyki kognitywnej próbuje wyjaśnić, jak ów proces konstrukcji znaczenia przebiega. Na przykład, teoria metafor i metonimii pojęciowych G. Lakoffa i M. Johnsona (1980,1999) zakłada, że wielorakie złożone domeny pojęciowe konceptualizujemy i organizujemy poprzez metafory pozwalające na ich strukturalne odniesienie (mapowanie) do prostszych pojęć z bardziej podstawowych dziedzin, najczęściej zakorzenionych w ucieleśnionych doświadczeniach czasu, przestrzeni, działania itp. Na przykład, pozytywne odczucia mapujemy na pojęcie „góry" („podniesiony na duchu"), a negatywne - „dołu" („zdołowany"). Innym narzędziem umysłu jest metonimia - zdolność zastępowania złożonych pojęć prostymi obiektami w ramach tej samej dziedziny (np. „sportowcy wygrali złoto"), zależnie od kontekstu i celu komunikacji. G. Fauconnier i M. Turner (2002) w ramach swojej teorii pojęciowego łączenia (conceptual blending), stanowiącej nowszą i bardziej ogólną wersję teorii przestrzeni umysłowych Fauconniera (1985), postulują, że proces tworzenia znaczeń zawsze pojęciowo nie-dospecyfikowanych słów polega na tworzeniu emergentnych struktur pojęciowych, które łączą wiele odmiennych przestrzeni mentalnych -pakietów wiedzy z określonej dziedziny, utworzonych dynamicznie na potrzeby bieżącej komunikacji. Tak powstająca struktura pojęciowa jest niepowtarzalna (zależy od kontekstu, indywidualnego doświadczenia, zwyczajów językowych, kultury) i zawiera jakościowo nowe elementy w stosunku do przestrzeni mentalnych, które zostały połączone. Według Fauconniera i Turnera, pojęciowe łączenie służy nie tylko potrzebom komunikacji językowej, ale jest także podstawową operacją myślową. W szczególności, operacja to polega na wyobraźni, czyli zdolności poznawczej człowieka na pierwszy rzut oka bardzo odległej od procesów językowych.

W monografii Czytelnik znajdzie dwa rozdziały opracowane przez wybitnych polskich językoznawców kognitywnych. E. Tabakowska w rozdziale „W co przechodzi ludzkie pojęcie?" przedstawia relację pojęć tworzonych przez umysł do wyrażeń języka naturalnego, w które ostatecznie pojęcia przechodzą, czyli relację pomiędzy tzw. cepcją