3329133157

moralne, a czasem i prawne, w stosunkach między pełnoprawnymi członkami społeczeństwa. Niektóre z tych ostatnich zakazów opierają się na znajomości niepożądanych skutków, jakie przynoszą objęte zakazami czynności (np. głodzenie lub bicie), inne raczej na niezwykłości samych czynności¹.

Powyższe ograniczenia mają charakter względny. Możliwości techniczne i tradycyjne podziały kompetencyjne podlegają ciągłym zmianom, zmiany nie omijają też kwalifikacji moralno--prawnych. Dla technologii wychowania ograniczenia te mają podstawowe znaczenie — wszak projektuje ona działania wychowawcze mające się dokonywać tu i teraz. Nie widać jednak powodów, by miały one w zasadniczy sposób wpływać na kształt teorii wychowania. Z drugiej strony śmiałe odrzucenie wszelkich ograniczeń i ogłoszenie, że teoria wychowania podejmuje studia nad najbardziej nawet dziwacznymi działaniami zmianotwór-czymi, byłoby dziś pustym gestem, a to dlatego, że znajduje się ona na niezbyt wysokim poziomie rozwoju i ma dość kłopotów z naukowym ujęciem czynności wychowawczych w tradycyjnym rozumieniu. Najlepszym rozwiązaniem wydaje się zatem pozostawienie sprawy zakresu zbioru X praktyce badawczej. W miarę rozwoju teorii wychowania i wzrostu interdyscyplinarnej kooperacji zakres obejmowanych przez nią działań zmianotwórczych będzie się z pewnością rozszerzać².

3. Warunki W, to zbiór wszystkich czynników, które mogą modyfikować wpływ czynności Xj na zmianę Z_P. Czynniki te można podzielić na dwie grupy. Do pierwszej należą zastane struktury regulacyjne wychowanka, na przykład właściwości jego temperamentu, stadium rozwoju poznawczego, struktura motywów i preferencji. Drugą grupę tworzą fizyczne i społeczne czynniki sytuacyjne w rodzaju architektury budynku szkolnego, pozycji wychowanka w gru-

12

1

   Można na przykład przypuszczać, że większość wychowawców uznałaby izolowanie wychowanka od bodźców zewnętrznych (deprywację sensoryczną) za nieetyczne, głównie dlatego, że się dotąd z tym nie spotkała.

2

   By zapobiec nieporozumieniom, podkreślmy, że postulat badania oddziaływań uznanych w innej kulturze za nieetyczne żadną miarą nie oznacza odrzucenia norm etycznych w pracy badawczej z ludzkimi czy zwierzęcymi podmiotami.