3434596738

Zagadnienia kognitywizmu religioznawczego XV

reprezentacji przejawia się w technikach [funkcjonowania] ciała i w sieciach neuronowych, które na zasadzie sprzężenia znajdują odwzorowanie w społecznych sposobach zachowania. [...] Komponent społeczny nie poddaje się redukcji do komponentu fizykalnego lub psychicznego, chociaż materialne (a zarazem kognitywne) predyspozycje stanowią konieczne założenia dla powstania społecznych rzeczywistości. Taki obraz człowieka jest holistyczny dlatego, że społecznie skonstruowana rzeczywistość posiada zarazem materialną podbudowę (będąc do niej nieredukowalną) i jako emergentna społeczna rzeczywistość ma wpływ na materialną strukturę (kognitywną i cielesną). Głoszony przeze mnie holizm nie jest zatem naturalistycznym fizykalizmem (występującym w naukach kognitywnych często właśnie pod pojęciem holizmu), ani też klasycznym dualizmem, esencjalizującym lub ontologizującym ducha lub kulturę. Dlatego też z góiy wyklucza on natura-listyczne stanowiska w naukach humanistycznych jako nieadekwatne. Naukowe rozumienie nie może się obejść bez wyjaśniania i to właśnie w zakresie możliwości metodologicznego holizmu możliwe jest ostateczne rozstanie się z tą wynikającą z teorii nauki dychotomią (Schuler 2012: 82-84).

Wskazując na ograniczoność modeli, które kognitywni badacze religii przejęli z kognitywizmu głównego nurtu, Schuler skupia się na fakcie, że w zakresie opisywania poznawczej aktywności ludzkiego umysłu w odniesieniu do świata i ludzi religioznawczy kognitywiści posługują się zasadniczo zakorzenionym w modulatyzmie modelem „teorii teorii” czy też „teorii teorii umysłu”, preferowanym m.in. przez Jerry^!ego Fodora^{1 2} i przejętym przez Ledę Cosmides i Johna Tooby'ego'°. W jego tle kryje się założenie, że umysł składa się z dziedzinowo specyficznych modułów bezrefleksyjnej, zautomatyzowanej i niejawnej wiedzy (tacit knowledge) z zakresu psychologii (folk--psychology), fizyki (folk-physics), mechaniki (folk-mechanics), biologii (folk-biology), statystyki (folk-statistics) itd. Pochodzenie tych modułów jest zasadniczo dziedziczne. Zawierają one podstawowe twierdzenia na temat różnych dziedzin rzeczywistości oraz odnoszące się do nich reguły wywodzenia. Nieuświadamiany charakter ich działania ukazuje je jako pewnego rodzaju aprioryczne teorie in actu, determinujące wnioskowanie, które podlega mniejszej lub większej korekcie w konfrontacji z rzeczywistością. Schuler zauważa, że główny nurt kognitywizmu dysponuje alternatywnym modelem działania umysłu, który jego zdaniem jest bardziej adekwatny w odniesieniu do problematyki badań nad religią. Takiego modelu dostarcza teoria symulacji, zainicjowana na początku lat dziewięćdziesiątych przez Paula Harrisa i rozwijana przez Ah ina Goldmana. W świetle założeń „twardego” symulacjonizmu ocena np. cudzego stanu

1

   Fodor prezentuje swoją koncepcję umysłu jako trójdzielnego systemu składającego się z: (1) przetworników (transducers) energii bodźców w informację dostępną dla (2) modułów przekształcających ją do postaci informacji dostępnej dla (3) systemów centralnych umożliwiających kategoryzację, wnioskowanie i tworzenie przekonań. W tym triadycznym ujęciu moduły pełnią funkcję mediacyjną i charakteryzują się tym, że: „(1) uruchamiają się bezwarunkowo, (2) są wrodzone, (3) szybko działają, (4) łączą się z resztą systemu wyłącznie na poziomie wejścia i wyjścia i są niedostępne pod innymi względami, (5) mają specyficzną dziedzinę problemową, np. rozpoznawanie twarzy', (6) generują prostego rodzaju informacje wyjściowe, (7) mają ustaloną architekturę nerwową, (8) mają charakterystyczną dla siebie ontogenezę” (Fodor 1983; omawiam za: Nęcka, Orzechowski, Szymura 2006: 51-52).

2

   Cosmides i Tooby charakteryzują teorię teorii umysłu w następujący sposób: „Ludzie wszędzie interpretują zachowanie innych ludzi w [...] w kategoriach mentalistycznych, ponieważ wszyscy jesteśmy wyposażeni w moduł teorii umysłu’ (ToMM), który z konieczności interpretuje innych w ten sposób, właśnie w kategoriach mentalistycznych jako jego naturalnym języku” (Tooby, Cosmides 1995: XVII, za: Schuler 2012: 98).