3434596734

Zagadnienia kognitywizmu religioznawczego XI

Pinker czy Donald Symons, przedstawia program subdyscypliny nurtu kognitywnego określanej jako psychologia ewolucyjna. Autorów pracy łączy zasadniczy postulat obalenia standardowego modelu nauk społecznych, bazujących na opozycji natura-kul-tura, na rzecz naturalizacji dziedziny kultury i objęcia jej, jako środowiska w łaściwie ludzkiego, analizą opartą o mechanizmy selekcji ewolucyjnej. Tak rozumiana kultura składa się ze specyficznych dziedzin, do których odnoszą się wykształcone ewolucyjnie moduły poznawcze. Na gruncie językoznawstwa kognitywizm zyskuje nowy, potężny impuls w postaci opublikowanej w 1980 roku książki dwóch amerykańskich lingwistów, George'a Lakoffa i Marka Johnsona, Metafory w naszym życiu. Jej autorzy radykalnie zrywają z formalno-składniowym duchem badań Chomsky’ego na rzecz analiz semantycznych, odwołujących się do idei umysłu ucieleśnionego (embodied mind) działającego na podstawie schematów wyobrażeniowych będących podstawą dla analogizującego myślenia wyrażającego się w strukturach metonimiczno-metafo-rycznych. Powstrzymując się przed niewykonalnym zadaniem ścisłego zdefiniowania zjawiska jakim jest kognitywizm, wykazującego wszelkie cechy podobieństwa rodzi-nowego, można zaryzykować stwierdzenie, że wymienione wyżej monografie odwzorowują prototypowe jądro rozgałęzionych i dendrytycznie rozgałęziających się zainteresowań identyfikujących się z nim badaczy¹.

3. Kognitywizm religioznawczy

Trudno precyzyjnie określić początek ekspansji paradygmatu kognitywnego na gruncie religioznawstwa. W tradycji europejskiej pierwszą silnie nacechowaną metafizycznie próbę opisu rytuału starohebrajskiego z perspektywy biologicznej przedstawił w 1925 roku Oskar Goldberg w książce Rzeczywistość Hebrajczyków (2012 [1925]). Wskazywał na paradoksalną moc rytuału w zakresie oddziaływania na procesy biologiczne, raso- i etnogenetyczne². Później, w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku zagadnieniem rytualizacji zachowania w perspektywie ewolucyjnej (z uwzględnieniem kompleksu magiczno-religijnego) zajmował się angielski biolog Julian S. Huxley (1966). Wyniki własnych badań w tym zakresie publikowali również

1

   Oczywiście, taka charakterystyka kognitywizmu stanowi skrajne uproszczenie wynikające z ograniczonych możliwości, jakie dają ramy niniejszej przedmowy. Pełne przedstawienie tego na wskroś poli-morficznego zjawiska, paradygmatu par excellence interdyscyplinarnego, domagałoby się przygotowania sążnistego tomu opisującego stosowny dla badań kognitywnych wkład takich programów- badawczych jak: neurofilozofia komputacyjna (P. i P. Churchland), koewolucjonizm (W. Durham, L.L. Cavallo-Sforza), pragmatyczna teoria relewancji i epidemiologii reprezentacji (D. Sperber, D. Wilson), badania nad sztuczną inteligencją (M. Minsky), teoria ograniczonej racjonalności (H. Simoa P. Johnson-Laird, A. TYersky, D. Kah-neman, G. Gigerenzer), teoria poznania ucieleśnionego (L. Barsalou), memelyka (R. Brodie, S. Blackmore), neurobiologia (J. Konorski, A. Damasio, G.M. Edelman, J. Panksepp, V.S. Ramachandran), neuropsychiatria (M. Spitzer), historia i archeologia (S. Mithen), teoria kultury (M. Tomasello), filozofia (D. Dennett, J.R. Se-arle, D. Chalmers) i in.

2

   Niestety, do tej poty nie dysponujemy porównywalnym opisem jakiegokolwiek innego rytuału religijnego. Niezależnie od Goldberga, do podobnych w niosków doszedł E. de Martino (2011). W pew nych punktach do intuicji Goldbergowskich zbliża się również współczesny fizyk i tybetolog G. Samuels (1990).